چهار سطح مهم پیشگیری از بیماری‌ها: از پیشگیری ابتدایی تا سوم

پیشگیری به معنای پیشگیری از بروز، گسترش یا وخامت بیماری‌ها است

پیشگیری از بیماری‌ها: یک ضرورت برای همه

پیشگیری از بیماری‌ها، به معنای پیشگیری از بروز، گسترش یا وخامت بیماری‌ها است. این امر می‌تواند از راه اقدامات مختلف، از جمله آموزش و آگاهی‌بخشی، تغییر سبک زندگی، واکسیناسیون و غربالگری بیماری‌ها انجام شود.

تاریخچه طبیعی یک بیماری به پنج مرحله طبقه بندی می گردد: زمینه ای، مستعد، تحت بالینی، بالینی، و بهبود/ناتوانی/مرگ. اقدامات پیشگیرانه بهداشتی مربوطه در مراحل مشابه برای هدف قرار دادن پیشگیری از این مراحل یک بیماری گروه بندی شده است. این مراحل پیشگیرانه عبارتند از: پیشگیری اولیه، پیشگیری دوم و پیشگیری سوم. این استراتژی‌ها در ترکیب، نه تنها با هدف پیشگیری از آغاز بیماری از راه کم شدن خطر، بلکه همچنین عوارض پایین‌دستی یک بیماری آشکار را هدف قرار می‌دهند.

سطوح پیشگیری از بیماری‌ها به چهار دسته تقسیم می‌شوند

سطوح مختلف پیشگیری

سطوح پیشگیری از بیماری‌ها به چهار دسته تقسیم می‌شوند:

پیشگیری ابتدایی

در سال 1978، دکتر دیوید مک‌کری، متخصص بهداشت عمومی آمریکایی، مفهوم پیشگیری ابتدایی را معرفی نمود. این مفهوم، یک سطح جدید از پیشگیری را اضافه نمود که بر پیشگیری از بروز بیماری‌ها قبل از اینکه رخ دهند، تمرکز داشت. این شامل کم شدن عوامل خطر است که برای کل جمعیت از راه تمرکز بر شرایط اجتماعی و محیطی هدف گذاری شده است.

چنین اقداماتی معمولاً از راه قوانین و سیاست های ملی ترویج می شوند. پیشگیری ابتدایی، بیشتر برای کودکان هدف قرار می‌گیرد زیرا کودکان در معرض خطر زیادتری برای ابتلا به بیماری‌ها هستند. این سطح از پیشگیری، می‌تواند از بروز بیماری‌ها در وهله اول پیشگیری نماید و هزینه‌های درمانی را کم شدن دهد.

پیشگیری ابتدایی، مرحله زمینه‌ای بیماری طبیعی را هدف قرار می‌دهد. این مرحله، قبل از اینکه بیماری ظاهر شود، رخ می‌دهد. پیشگیری ابتدایی، با هدف قرار دادن شرایط اجتماعی زیربنایی که سبب آغاز بیماری می‌شوند، می‌تواند این مرحله را هدف قرار دهد.

یک مثال از پیشگیری ابتدایی، بهبود دسترسی به یک محله شهری به پیاده‌رویهای ایمن برای ترویج فعالیت بدنی است. این اقدام، می‌تواند به کم شدن عوامل خطر چاقی، بیماری‌های قلبی عروقی، دیابت نوع 2 و غیره کمک نماید.

پیشگیری اولیه

پیشگیری اولیه شامل اقداماتی است که هدف آن جمعیت یا فرد مستعد است. هدف از پیشگیری اولیه پیشگیری از بروز یک بیماری است. بر این اساس جامعه هدف آن اشخاص سالم هستند. معمولاً فعالیت هایی را ایجاد می نماید که قرار گرفتن در معرض خطر را محدود می نماید یا ایمنی اشخاص در معرض خطر را افزایش می دهد تا از پیشرفت بیماری در یک فرد مستعد به بیماری های تحت بالینی پیشگیری نماید. برای مثال، ایمن سازی نوعی پیشگیری اولیه است.

پیشگیری ثانویه

پیشگیری ثانویه، بر اشخاص سالمی تمرکز دارد که هنوز علائم بیماری را نشان نمی‌دهند. این اشخاص، شاید دارای بیماری تحت بالینی باشند. بیماری تحت بالینی، بیماری‌ است که تغییرات پاتولوژیک در آن رخ داده است، اما علائم آشکاری ندارد. پیشگیری ثانویه بیشتر به صورت غربالگری انجام می گردد. برای مثال، پاپ اسمیر نوعی پیشگیری ثانویه است که هدف آن تشخیص سرطان دهانه رحم در حالت تحت بالینی قبل از پیشرفت است.  

پیشگیری سوم

پیشگیری سوم مراحل بالینی و پیامد یک بیماری را هدف قرار می دهد. این در بیماران نشانه دار اجرا می گردد و هدف آن کم شدن شدت بیماری و همچنین هرگونه عواقب مرتبط است. در حالی که پیشگیری ثانویه در پی پیشگیری از آغاز بیماری است، هدف پیشگیری سوم کم شدن تاثیرات بیماری بعد از ایجاد در فرد است. اشکال پیشگیری ثالث معمولاً تلاش های توانبخشی هستند.

کم شدن شیوع بیماریها یکی از مزیت های پیشگیری از بیماری‌ها است

ارزش پیشگیری از بیماری‌ها

پیشگیری از بیماری‌ها، ارزش و مزیت های بسیاری دارد، از جمله:

• کم شدن شیوع بیماری‌ها: اقدامات پیشگیرانه، می‌تواند از شیوع بیماری‌ها در جامعه پیشگیری نماید. این امر به حفظ سلامت اشخاص و جوامع کمک می‌نماید.

• کم شدن مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌ها: پیشگیری از بیماری‌ها، می‌تواند از مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌ها پیشگیری نماید. این امر به بهبود کیفیت زندگی اشخاص کمک می‌نماید.

• کم شدن هزینه‌های بهداشتی: اقدامات پیشگیرانه، می‌تواند از هزینه‌های بهداشتی ناشی از درمان بیماری‌ها پیشگیری نماید. این امر به صرفه‌جویی در منبع های مالی جامعه کمک می‌نماید.

• ارتقای کیفیت زندگی: پیشگیری از بیماری‌ها، می‌تواند به ارتقای کیفیت زندگی اشخاص کمک نماید. این امر به اشخاص کمک می‌نماید تا زندگی سالم‌تر و فعال‌تری داشته باشند.

راهکارهای پیشگیری از بیماری‌ها

راهکارهای پیشگیری از بیماری‌ها، عبارتند از:

• آموزش و آگاهی‌بخشی: آموزش‌های لازم در مورد عوامل خطر بیماری‌ها، راه‌های پیشگیری از آن‌ها و شیوه‌های زندگی سالم، می بایست به‌طور گسترده‌ای در اختیار مردم قرار گیرد.

• تغییر سبک زندگی: ایجاد تغییراتی در سبک زندگی، مثل پیروی از یک رژیم غذایی سالم، ورزش با نظم، ترک سیگار و کم شدن استفاده الکل، می‌تواند به پیشگیری از بسیاری از بیماری‌ها کمک نماید.

• واکسیناسیون: واکسیناسیون، یکی از موثرترین راه‌های پیشگیری از بیماری‌های عفونی است.

• غربالگری بیماری‌ها: غربالگری بیماری‌ها، به شناسایی و درمان زودهنگام بیماری‌ها کمک می‌نماید.

آموزش و آگاهی‌بخشی یکی از راهکارهای پیشگیری از بیماری‌ها است

نمونه‌هایی از اقدامات پیشگیرانه

با انجام اقدامات پیشگیرانه، می‌توان از بروز بسیاری از بیماری‌ها پیشگیری نمود و سلامت و رفاه خود و اطرافیانمان را بهبود بخشیم. پیشگیری از بیماری‌ها خیلی مهم است و می‌تواند به حفظ تندرستی شما کمک نماید. در ادامه، چند راهکار پیشگیری از بیماری‌ها را برای شما مطرح می‌کنم:

• شستشوی دست: شستشوی با نظم و صحیح دست‌ها با آب و صابون به خصوص قبل از خوردن غذا، پس از استفاده از دستگاه‌های عمومی، پس از استفاده از توالت و پس از عطسه یا سرفه می‌تواند از انتقال عفونت‌ها به شما و دیگران پیشگیری نماید.

• استفاده از ماسک: در صورتی که در معرض عفونت‌های تنفسی قرار دارید یا در مناطقی با آلودگی هوا زندگی می‌نمایید، استفاده از ماسک صورت می‌تواند به شما کمک نماید تا از تماس مستقیم با عوامل بیماری‌زا پیشگیری نمایید.

• ایمنی غذایی: درست پختن و نگهداشتن مناسب غذاها، خصوصاً مواد غذایی حیوانی مثل گوشت، ماهی و تخم مرغ، می‌تواند از ابتلا به عفونت‌های غذایی پیشگیری نماید.

• واکسیناسیون: واکسیناسیون به عنوان یکی از راهکارهای اصلی پیشگیری از بیماری‌ها خیلی تاثیرگذار است. اطمینان حاصل نمایید که واکسین‌هایی که برای شما توصیه شده است را دریافت نمایید و به تاریخچه واکسیناسیون خود توجه نمایید.

• فعالیت بدنی با نظم: ورزش و فعالیت بدنی با نظم سیستم ایمنی شما را تقویت نموده و احتمال بروز بیماری را کم شدن می‌دهد.

• تغذیه سالم: تغذیه مناسب و متنوع با استفاده میوه‌ها، سبزیجات، مواد غذایی غنی از پروتئین و فیبر و کم شدن استفاده مواد غذایی غیرسالم می‌تواند به حفظ تندرستی شما کمک نماید.

• استراحت کافی: برای حفظ سیستم ایمنی قوی، به استراحت کافی و خواب به میزان لازم نیاز دارید. سعی نمایید روزانه حداقل 7-8 ساعت خواب ببینید.

• اجتناب از استفاده مواد مخدر و الکل: استفاده الکل و مواد مخدر می‌تواند سیستم ایمنی شما را ضعیف نماید و شما را در معرض بیماری‌ها قرار دهد. خوبتر است از مواد مخدر خودداری نموده و استفاده الکل را به مقدار معقول و مسئولانه محدود نمایید.

• پیشگیری از تماس با عوامل بیماری‌زا: سعی نمایید از تماس مستقیم با اشخاص مبتلا به بیماری‌های عفونی خودداری نمایید. همچنین، از تماس با سطوح آلوده، مثل دستگیره‌ها، دکمه‌های بالابر و سایر سطوح عمومی، خودداری نمایید و در صورت لزوم از دستکش استفاده نمایید.

• مدیریت استرس: استرس می‌تواند سیستم ایمنی شما را ضعیف نماید و شما را در معرض بیماری‌ها قرار دهد. از روش‌های مدیریت استرس مثل تمرین، مدیتیشن، یوگا و همچنین ایجاد تعادل بین کار و زندگی استفاده نمایید.

• پوشیدن لباس مناسب: در زمانهایی که در معرض عوامل بیماری‌زا هستید، مثل درمانگاه‌ها، بیمارستان‌ها یا مناطق با آلودگی بالا، از لباس‌های مناسب مثل لباس‌های مناسب، دستکش و ماسک استفاده نمایید.

• مواظبت از بهداشت دهان و دندان: بهداشت دهان و دندان با نظم شامل مسواک زدن حداقل دو بار در روز، استفاده از نخ دندان و مراجعه با نظم به دندانپزشکی است. حفظ بهداشت دهان و دندان می‌تواند از رشد باکتری‌های زیاد در دهان پیشگیری نماید و بیماری‌های دندانی و لثه را کم شدن دهد.

• استفاده مکمل‌های غذایی: در صورت نیاز و با مشاوره پزشک یا متخصص تغذیه، می‌توانید مکمل‌های غذایی مناسب مثل ویتامین‌ها، مواد معدنی و پروبیوتیک‌ها را استفاده نمایید تا سیستم ایمنی خود را تقویت نمایید.

لازم به ذکر است که راهکارهای پیشگیری شاید بسته به نوع بیماری و شرایط ویژه متفاوت باشند. خوبتر است با پزشک خود مشورت نمایید تا راهکارهای پیشگیری متناسب با موقعیت شما را بدانید.

واکسیناسیون و غربالگری بیماری‌ها راههای پیشگیری از بیماری‌ها است

سوالات متداول در خصوص پیشگیری از بیماری‌ها

1. پیشگیری از بیماری‌ها چیست؟

پیشگیری از بیماری‌ها، به معنای پیشگیری از بروز، گسترش یا وخامت بیماری‌ها است. این امر می‌تواند از راه اقدامات مختلف، از جمله آموزش و آگاهی‌بخشی، تغییر سبک زندگی، واکسیناسیون و غربالگری بیماری‌ها انجام شود.

2. سطوح پیشگیری از بیماری‌ها کدامند؟

سطوح پیشگیری از بیماری‌ها به چهار دسته تقسیم می‌شوند: 

• پیشگیری ابتدایی: این سطح از پیشگیری، به پیشگیری از بروز بیماری‌ها قبل از اینکه رخ دهند، اشاره دارد.

• پیشگیری اولیه: این سطح از پیشگیری، به شناسایی و درمان بیماری‌ها در مراحل اولیه‌ی آن‌ها، اشاره دارد. 

• پیشگیری ثانویه: این سطح از پیشگیری، به کم شدن عوارض بیماری‌ها و ناتوانی‌های ناشی از آن‌ها، اشاره دارد. 

• پیشگیری سوم: این سطح از پیشگیری، به پیشگیری از بروز مجدد بیماری‌ها، اشاره دارد. 

3. برای چه پیشگیری از بیماری‌ها مهم است؟

پیشگیری از بیماری‌ها، می‌تواند به بهبود سلامت و رفاه اشخاص و جوامع کمک نماید. این امر می‌تواند منجر به موارد زیر شود:

– کم شدن هزینه‌های درمانی

– افزایش طول عمر

– بهبود کیفیت زندگی

–  کم شدن مرگ‌ومیر

4. چه عواملی خطر ابتلا به بیماری‌ها را افزایش می‌دهند؟

عوامل خطر ابتلا به بیماری‌ها، عواملی هستند که احتمال ابتلا به بیماری را افزایش می‌دهند. این عوامل می‌توانند ژنتیکی، محیطی یا رفتاری باشند.

بعضی از عوامل خطر ابتلا به بیماری‌ها عبارتند از: سن ، جنس، سابقه خانوادگی ، رژیم غذایی ، فعالیت بدنی ، سیگار کشیدن و استفاده الکل ، استرس و آلودگی هوا

5. چطور می‌توان از بیماری‌ها پیشگیری نمود؟

برای پیشگیری از بیماری‌ها، می‌توان اقدامات مختلفی انجام داد. این اقدامات عبارتند از:

– واکسیناسیون

– آموزش سلامت

– بهبود بهداشت محیط

– تغییر سبک زندگی

6. آیا پیشگیری از همه بیماری‌ها امکان‌پذیر است؟

خیر، پیشگیری از همه بیماری‌ها امکان‌پذیر نیست. بعضی از بیماری‌ها، مثل بیماری‌های ژنتیکی، قابل پیشگیری نیستند. با این حال، پیشگیری از بسیاری از بیماری‌ها، از جمله بیماری‌های عفونی، بیماری‌های قلبی عروقی و سرطان، امکان‌پذیر است.

سخن پایانی در خصوص پیشگیری از بیماری‌ها

پیشگیری از بیماری‌ها از ارزش بسیاری برخوردار است و برای حفظ تندرستی و بهبود کیفیت زندگی اشخاص خیلی مؤثر است. با اجرای راهکارهای پیشگیری، می‌توان از بروز بیماری‌ها و  مشکلات و عوارض ناخواسته آنها پیشگیری نمود. همچنین، پیشگیری از بیماری‌ها نه تنها به فرد خود ارزش دارد، بلکه برای جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم، نیز ارزش دارد. با کم شدن شیوع بیماری‌ها در جامعه، می‌توان از بار سنگین بر روی سیستم بهداشت و درمان پیشگیری نموده و منبع های درمانی را برای افرادی که به آنها نیاز دارند، فراهم نمود.

به طور کلی، پیشگیری از بیماری‌ها می بایست به عنوان یک فرایند جامع و همگانی در نظر گرفته شود. این شامل آگاهی از روش‌های پیشگیری، اعمال عملی و فرهنگ‌سازی مناسب در جامعه است. همچنین، همکاری بین اشخاص، سازمان‌های بهداشتی و دولت، خیلی مهم است تا بتوان بهبود موقعیت بهداشت عمومی را دست یافت.

منبع : بیتوته