بررسی صداهای ریوی؛ تشخیص بیماری‌ها از راه سمع ریه

تشخیص بیماری های ریوی با بررسی صداهای ریوی

سمفونی تنفس: رمزگشایی از صداهای ریه

رال و رونکای، صداهای ریوی هستند که با گوشی پزشکی قابل شنیدن هستند. رونکای به عنوان صداهای قل‌قل یا جوشیدن توصیف می‌شود، در حالی که رال به صورت صداهای تق‌تق توصیف می‌گردد. این صداها زمانی اتفاق می‌افتند که هوا به علت آسم، ذات‌الریه، بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) یا سایر مشکلات تنفسی از میان مایعات انباشته شده در مجاری تنفسی عبور نماید. ویژگی‌های صداهای ریوی، از جمله زیر و بم آن‌ها و اینکه در موقع دم یا بازدم شنیده شوند، می‌توانند سرنخ‌هایی در مورد دلیل زمینه‌ای ارائه دهند.

این نوشته به بررسی علل رال و رونکای، تفاوت‌های آن‌ها و چگونگی تشخیص و درمان آن‌ها می‌پردازد.

استفاده از گوشی پزشکی برای شنیدن صداهای ریوی

رونکای چیست؟

رونکای (معادل انگلیسی Rhonchi) بعضی وقت ها به عنوان ” خس خس صدادار” توصیف می گردد (به این معنی که شبیه نفس کشیدن با خس خس سینه به نظر می رسد). این صداها با صدای تنفسی پیوسته و زیر مشخص می شوند که شبیه خرخر کردن یا قل قل کردن هستند. رونکاها در موقع بازدم (موقع بازدم) شنیده می شوند و با سرفه به طور موقت برطرف می شوند.

رونکا ناشی از انسداد (مسدود شدن) مجاری هوایی بزرگتر ریه توسط مایع، مخاط یا سایر ترشحات است. این مجاری هوایی بزرگتر که به نام برونش و برونشیول شناخته می شوند، توسط حلقه های نیمه دایره ای غضروف حمایت می شوند. صدا هنگامی ایجاد می گردد که کیسه های هوا به طور خشن از میان مایعات انباشته شده عبور می کنند.

رونکا با بیماری های انسدادی ریه مرتبط است که در آن صدمه به مجاری هوایی سبب می گردد هوا موقع بازدم کندتر از حد معمول از ریه ها خارج شود. بعضی از نمونه های این بیماری ها عبارتند از:

• بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD): این یک بیماری مزمن و پیشرونده ریه است که شامل آمفیزم و برونشیت مزمن می گردد.

• برونشکتازی: این به معنای گشاد شدن دائمی برونش ها و برونشیول ها است.

• آسم: این یک بیماری مزمن است که سبب می گردد مجاری هوایی به طور خود به خود تنگ شوند، متورم شوند و مخاط اضافی تولید کنند.

• فیبروز کیستیک: این یک بیماری ارثی است که در آن ریه ها و دستگاه گوارش مخاط بیش از حد تولید می کنند که سبب انسداد و صدمه به مجاری می گردد.

• ذات الریه: این یک عفونت ریه است که سبب می گردد کیسه های کوچک هوا به نام آلوئول با مایع یا چرک پر شوند.

صدای رال نشان دهنده وجود مایع در ریه ها است

رال چیست؟

رال ، که همچنین به عنوان “کراکل” شناخته می گردد، صداهای تق‌تق‌مثل، حباب‌مثل یا خش‌خش‌مانندی است که در موقع دم (موقع نفس کشیدن) شنیده می گردد. این صداها بسته به شدت بیماری، قادر هستند زیر و بم (حاد) باشند (“رال های ریز”) یا بم (“رال های درشت”) باشند.

رال نیز ناشی از تجمع ترشحات ریه است، اما به جای مجاری هوایی بزرگتر، در آلوئول (کیسه های هوایی) رخ می دهد. این کیسه های هوا توسط غضروف پشتیبانی نمی شوند بلکه توسط بافت های ریه (به نام پارانشیم) احاطه شده اند. بعضی از بیماری ها قادر هستند به علت التهاب یا زخم شدن این بافت ها سبب فرو ریختن کیسه های هوا شوند.

رال ها در موقع دم زمانی رخ می دهند که کیسه های هوا به طور ناگهانی باز می شوند و صدای تق تق مشخصی ایجاد می کنند. برخلاف رونکا، رال ها با سرفه برطرف نمی شوند.

رال با بیماری های انسدادی ریه مرتبط است که عمدتاً پارانشیم ریه را تحت تأثیر قرار می دهد. هنگامی که این بافت ها صدمه ببینند، نمی توانید به اندازه کافی عمیق نفس بکشید.

این موارد عبارتند از: 

• بیماری بینابینی ریه (ILD): این یک اصطلاح کلی است که برای گروه بزرگی از بیماری هایی که سبب ایجاد زخم (فیبروز) ریه می شوند، استفاده می گردد.

• ادم ریوی: این تورم ریه به علت اضافه بار مایع در بافت ها (بعضی وقت ها به عنوان “ریه مرطوب” شناخته می گردد) است.

• آزبستوز: این وضعیتی است که به علت قرار گرفتن طولانی زمان در معرض الیاف آزبست در هوا سبب ایجاد زخم در ریه می گردد.

• ذات الریه: عفونت همچنین قادر هست سبب التهاب پارانشیمی (بعضی وقت ها به عنوان “ذات الریه بینابینی” شناخته می گردد) شود.

• فیبروز ریوی ایدیوپاتیک (IPF): این وضعیتی است که در آن بافت های ریه به دلایل ناشناخته ضخیم و سفت می شوند.

• سارکوئیدوز: این یک بیماری نادر است که سبب ایجاد تکه های کوچک از بافت دانه دار به نام گرانولوما در اندام های بدن از جمله ریه می گردد.

• آتلکتازی: این وضعیتی است که سبب فرو ریختن آلوئول در مناطق خاصی از ریه می گردد.

• بیماری های خود ایمنی: لوپوس و آرتریت روماتوئید هر دو قادر هستند به ریه ها حمله نموده و سبب ایجاد زخم پیشرونده بافت ریه شوند.

رال ها قادر هستند با بدتر شدن موقعیت زمینه‌ای تغییر کنند. معمولاً موقع صدمه دیدن آلوئول، کراکل‌های ریز شنیده می‌شوند، در حالی که کراکل‌های درشت نشانه‌ای از تحت اثر قرار گرفتن مجاری هوایی بزرگ‌تر هستند. در موارد شدید، رال و رونکا را میتوان با هم شنید.

رال ها قادر هستند با بدتر شدن موقعیت زمینه‌ای تغییر کنند

رونکا در مقابل رال:تفاوت های کلیدی

تشخیص تفاوت بین رونکا و رال های درشت شاید دشوار باشد. با این حال، بعضی تفاوت های کلیدی وجود دارد:

تشخیص 

علاوه بر تشخیص، گوش دادن به صداهای تنفسی روشی برای پیگیری روند پیشرفت یک بیماری تنفسی است. با این حال، این بخش بر روی گام ‌های بعدی که می بایست بعد از شناسایی رونکا یا رال توسط یک متخصص مواظبت سلامت با گوشی پزشکی برای رسیدن به تشخیص دقیق برداشته شود، تمرکز خواهد نمود. قابل ذکر است که قبل از انجام آزمون های تشخیصی، می بایست به هرگونه مشکل تنفسی فوری مثل کم شدن سطح اکسیژن خون رسیدگی شود. 

اگر برای نخستین بار دچار رونکا یا رال شده اید و دلیل آن ناشناخته است، بعضی از آزمون های تشخیصی زیر معمولاً برای شناسایی دلیل سودمند هستند:

• عکس برداری با اشعه ایکس از قفسه سینه

• کشت خلط

• آزمون های عملکرد ریه

• برونکوسکوپی

• مطالعات قلب (در صورت مشکوک بودن به نارسایی قلب)

گوش دادن به صداهای تنفسی روشی برای پیگیری روند پیشرفت یک بیماری تنفسی

درمان رونکا و رال 

هیچ دستورالعمل خاصی برای درمان رونکا یا رال وجود ندارد. درمان در آخر براساس بیماری ریوی زمینه‌ای، به طور کلی انسدادی یا انقباضی، انجام می گردد. برطرف شدن دلیل زمینه‌ای تقریباً به طور قطع سبب کم شدن صداهای غیرطبیعی تنفس می‌شود.

رونکا و بیماری انسدادی ریه

رونکا یکی از ویژگی های بیماری انسدادی ریه است. علائم زمانی ایجاد می شوند که بیماری به طور ناگهانی تشدید شود یا ذات الریه بینابینی آغاز شود.

اقدامات درمانی شاید شامل موارد زیر باشد:

• گشادکننده های برونش: داروهای استنشاقی مثل Proventil (آلبوترول) به شل شدن ریه ها و گشاد شدن مجاری هوایی کمک می کنند.

• استروئیدهای استنشاقی: داروهای استنشاقی مثل Flovent (فلوتیکازون) التهاب ریه را کم شدن می دهند.

• استروئیدهای خوراکی: داروهای خوراکی مثل پردنیزون کنترل سریع و پیوسته تشدیدهای شدید را فراهم می نماید.

• آنتی بیوتیک ها: از این داروها برای درمان ذات الریه باکتریایی یا پیشگیری از عفونت ثانویه باکتریایی ریه استفاده می گردد.

• اکسیژن درمانی کمکی: این روش زمانی استفاده می گردد که فرد نتواند اکسیژن کافی از تنفس به طور معمول دریافت نماید.

• پاکسازی وضعیتی: این تکنیک برای پاک کردن مخاط ریه با ترکیبی از سرفه کردن، ضربه زدن به قفسه سینه و فوت کردن استفاده می گردد.

• سینگولایر (مونتلوکاست): این داروی خوراکی برای پیشگیری از حملات آسم استفاده می گردد.  

رال و بیماری های انقباضی ریه

رال با بیماری های انقباضی ریه مرتبط است و به بسیاری از درمان های مشابه بیماری های انسدادی ریه نیاز دارد. با این گفته، صدمه وارد شده به بافت عملکردی ریه شاید نیاز به مداخلات متفاوتی برای بهبود تنفس داشته باشد. بسته به شدت علائم، درمان شاید شامل موارد زیر باشد:

• گشادکننده های برونش

• استروئیدهای استنشاقی

• استروئیدهای خوراکی

• اکسیژن درمانی کمکی

• داروهای ضد فیبروز: داروهای خوراکی مثل Ofev (نیتدانیب) و Pirespa (پیرفنیدون) قادر هستند به نماید شدن زخم ریه و صدمه ناشی از ILD کمک کنند.

• سرکوب کننده های ایمنی: داروهایی مثل متوترکسات یا ایموران (آزاتیوپرین) قادر هستند جواب ایمنی را در اشخاص مبتلا به بیماری خود ایمنی ریه یا سارکوئیدوز شدید تعدیل کنند.

• توانبخشی ریوی: این یک برنامه تحت نظارت است که شامل آموزش تمرینات ورزشی، آموزش بهداشت و تکنیک های تنفس می گردد.

• پیوند ریه: این آخرین گزینه برای اشخاص مبتلا به ILD شدید یا آزبستوز است.

پیشگیری از رونکا و رال 

از رونکا و رال همیشه نمی توان پیشگیری نمود، اما بعضی از بیماری های ریوی که سبب رونکا و رال می شوند را میتوان با اقدامات نسبتاً ساده پیشگیری نمود. بعضی از نکته های کلیدی عبارتند از:

• سیگار را ترک نمایید: دود سیگار خطر ابتلا به تقریبا تمام بیماری های ریه را افزایش می دهد و قادر هست علائم را بدتر نماید. همچنین قادر هست خطر ابتلا به ذات الریه را افزایش دهد.

• واکسن بزنید: بسیاری از عفونت ها سبب ذات الریه می شوند که بعضی از آنها را میتوان با واکسن پیشگیری نمود. این موارد شامل واکسن پنوموکوکال، آنفولانزا و کووید-19 می گردد. برنامه واکسیناسیون توصیه شده خود را به روز نگه دارید و در صورت عقب ماندگی آن را جبران نمایید.

• از عوامل محرک دوری نمایید: اگر آسم دارید، محرک های خود را شناسایی نمایید تا بتوانید برای پیشگیری از حمله اقداماتی انجام دهید. این موارد شاید شامل سرماخوردگی، آلرژی، دود، بخار، آسپرین و استرس باشد. اگر عوامل محرک خود را نمی دانید، یک دفترچه یادداشت برای ثبت هر بار حمله و عوامل قبل از آن نگه دارید.

• از داروهای مزمن خود استفاده نمایید: اگر COPD، آسم شدید یا فیبروز کیستیک دارید، استفاده داروهای مزمن طبق دستور پزشک قادر هست از تشدید بیماری و نماید شدن روند بیماری پیشگیری نماید. این شامل داروهای استنشاقی است که به طور معمول برای هر سه بیماری استفاده می گردد.

رال با بیماری های انقباضی ریه مرتبط است

سوالات متداول در خصوص رونکا و رال

1. آیا رونکا و رال خطرناک هستند؟

رونکا و رال به خودی خود خطرناک نیستند، اما قادر هستند نشانه ای از یک بیماری زمینه ای جدی باشند. اگر این صداها را تجربه می نمایید، مهم است که به پزشک مراجعه نمایید تا دلیل آن مشخص شود.

2. چه زمانی می بایست به پزشک مراجعه نمود؟

اگر هر یک از علائم زیر را تجربه کردید، می بایست به پزشک مراجعه نمایید:

رونکا یا رال که به طور ناگهانی ظاهر می گردد.

رونکا یا رال که با گذشت زمان بدتر می گردد.

رونکا یا رال که با علائم دیگری مثل تنگی نفس، درد قفسه سینه یا سرفه همراه است.

3. آیا رونکا و رال قابل سرایت هستند؟

رونکا و رال خود به خود قابل سرایت نیستند. با این حال، اگر رونکا یا رال ناشی از عفونت باشد، عفونت شاید قابل سرایت باشد.

4. آیا رونکا و رال در کودکان شایع است؟

بله، رونکا و رال در کودکان شایع است. به خصوص در کودکان مبتلا به آسم یا سایر بیماری های تنفسی.

5. آیا رونکا و رال در اشخاص مسن شایع تر است؟

بله، رونکا و رال در اشخاص مسن شایع تر است. این به علت افزایش احتمال ابتلا به بیماری های ریوی با افزایش سن است.

خلاصه

رونکا و رال صداهای غیرطبیعی تنفسی هستند که ناشی از عبور هوا از مایعات یا ترشحات انباشته شده در ریه ها ایجاد می شوند. 

رونکا: موقع بازدم رخ می دهد و سبب ایجاد صدای خرخر یا قل قل با زیر و بم پایین می گردد. این صدا ناشی از انسداد مجاری هوایی است و با بیماری های انسدادی ریه مثل COPD، آسم و فیبروز کیستیک مرتبط است. سرفه به طور موقت قادر هست صدای غیرطبیعی ریه را برطرف نماید.

رال : موقع دم رخ می دهد و سبب ایجاد صدای تق تق با زیر و بم پایین یا بالا می گردد. این صدا هنگامی ایجاد می گردد که آلوئول های فرو ریخته ناگهان باز می شوند و با بیماری های انقباضی ریه مثل بیماری بینابینی ریه و آزبستوز مرتبط است. سرفه صدای غیرطبیعی ریه را برطرف نمی نماید.

منبع : بیتوته