آزمایش اسمولالیته؛ سنجش دقیق غلظت مواد در خون و ادرار

آزمایش اسمولالیته میزان بعضی مواد را در خون، ادرار یا مدفوع شما اندازه می‌گیرد. این آزمایش‌ها می‌توانند نشان دهند که کلیه‌های شما چطور کار می‌کنند و آیا تعادل مایعات شما غیرطبیعی است یا خیر. موادی که این آزمایش‌ها اندازه‌گیری می‌کنند عبارتند از:

• گلوکز (قند)

• اوره (یک محصول زائد ساخته شده در کبد)

• چندین الکترولیت مثل سدیم، پتاسیم و کلرید. الکترولیت‌ها مواد معدنی هستند که موقع حل شدن در آب یا مایعات بدن، بار الکتریکی دارند. آن‌ها به کنترل تعادل مایعات در بدن کمک می‌کنند. همچنین به تعادل اسیدها و بازها (تعادل pH) در بدن شما کمک می‌کنند.

اسمولالیته غلظت ذرات حل‌شده در مایعات بدن شما است. غلظت بر پایه تعداد ذرات موجود در یک مقدار مشخص از آن مایع است. 

• آزمایش اسمولالیته (osmolality tests)

• OSM

• Serum osmolality: اسمولالیته سرم

• Plasma osmolality: اسمولالیته پلاسما

• Urine osmolality: اسمولالیته ادرار

• Stool osmolality: اسمولالیته مدفوع

• Osmotic gap: شکاف اسمزی

• خون ، ادرار ، مدفوع

آزمایش اسمولالیته خون (اسمولالیته سرم یا پلاسما):

یک متخصص بهداشت نمونه خون را از یک رگ در بازوی شما، با استفاده از یک سوزن کوچک، خواهد گرفت. بعد از وارد کردن سوزن، مقدار کمی خون در یک لوله آزمایش یا ویال جمع‌آوری می‌شود. شاید موقع ورود یا خروج سوزن کمی احساس گزگز نمایید. این معمولاً کمتر از پنج دقیقه طول می‌کشد.

آزمایش اسمولالیته ادرار:

شما می بایست یک نمونه ادرار برای آزمایش ارائه دهید. یک متخصص بهداشت شاید یک دستمال پاک‌کننده، یک ظرف کوچک و دستورالعمل‌هایی در مورد روش استفاده از روش “جمع‌آوری پاکیزه” برای جمع‌آوری نمونه ادرار خود به شما بدهد. مهم است که این دستورالعمل‌ها را دنبال نمایید تا میکروب‌های پوست شما وارد نمونه نشوند:

۱. دست‌های خود را با صابون و آب بشویید و خشک نمایید.

۲. ظرف را بدون لمس داخل آن باز نمایید.

۳. ناحیه تناسلی خود را با کامل پاکیزه نمایید

۴. چند ثانیه در توالت ادرار نمایید و سپس جریان را قطع نمایید. دوباره آغاز به ادرار کردن نمایید، این بار در ظرف. اجازه ندهید ظرف با بدن شما تماس پیدا نماید.

۵. حداقل یک یا دو اونس ادرار در ظرف جمع‌آوری نمایید. ظرف می بایست دارای نشانه‌هایی باشد که نشان دهد چقدر ادرار مورد نیاز است.

۶. ادرار خود را در توالت تمام نمایید.

۷. درپوش را روی ظرف بگذارید و آن را طبق دستور برگردانید.

اگر هموروئید خونریزی دارید یا در دوره قاعدگی هستید، قبل از آزمایش به پزشک خود آگاهی دهید.

آزمایش اسمولالیته مدفوع:

شما می بایست یک نمونه تازه از مدفوع شل یا مایع برای آزمایش خود ارائه دهید. ارائه دهنده شما احتمالاً یک ظرف یا کیت با دستورالعمل‌هایی در مورد روش جمع‌آوری نمونه به شما می‌دهد. روش‌های مختلفی برای جمع‌آوری نمونه مدفوع وجود دارد، بر این اساس دستورالعمل‌ها را با دقت دنبال نمایید. به طور کلی، شما نیاز به:

۱. برچسب زدن ظرف با نام خود، تاریخ و زمان جمع‌آوری.

۲. جمع‌آوری نمونه مدفوع طبق دستورالعمل‌ها. این معمولاً شامل استفاده از یک ظرف پاکیزه و خشک، یا کاغذ یا پلاستیک مخصوص قرار داده شده روی توالت برای گرفتن مدفوع می‌شود.

اطمینان حاصل نمایید که مدفوع با هیچ ادرار، دستمال توالت یا آب از توالت مخلوط نشود.

۳. ظرف را محکم ببندید.

۴. دست‌های خود را با صابون و آب به خوبی بشویید.

۵. ظرف را طبق دستورالعمل‌ها برگردانید. این برای دریافت نتیجه دقیق آزمایش مهم است.

۶. اگر نمونه را از پوشک جمع‌آوری می‌نمایید، دستورالعمل‌های خاصی برای استفاده از پلاستیک داخل پوشک پاکیزه دریافت خواهید نمود. در بعضی موارد، یک ارائه دهنده شاید از یک سواب برای گرفتن نمونه مدفوع از راست روده استفاده نماید.

• خطر انجام یک آزمایش خون خیلی کم است. شاید در محل ورود سوزن کمی درد یا کبودی داشته باشید، اما اکثر علائم به شتاب از بین می‌روند.

• هیچ خطری برای انجام آزمایش ادرار یا مدفوع وجود ندارد. 

• شاید پزشک از شما بخواهد ۶ ساعت قبل از آزمایش ناشتا باشید و از خوردن و آشامیدن خودداری نمایید. در بعضی موارد، شاید لازم باشد ۱۲ تا ۱۴ ساعت قبل از آزمایش، استفاده مایعات را محدود نمایید. پزشک یا آزمایشگاه، دستورالعمل‌های دقیق را در اختیار شما قرار خواهد داد. 

اگر علائم عدم تعادل مایعات، دیابت بی‌مزه یا بعضی انواع مسمومیت را دارید، شاید به آزمایش اسمولالیته سرم یا ادرار نیاز داشته باشید. علائم عدم تعادل مایعات و دیابت بی‌مزه مشابه هستند و شاید شامل موارد زیر باشند:

• تشنگی بیش از حد (در صورت کم‌آبی)

• حالت تهوع و استفراغ

• سردرد

• گیجی

• خستگی

• تشنج

علائم مسمومیت بسته به نوع ماده بلعیده شده متفاوت خواهند بود، اما شاید شامل موارد زیر باشند:

• حالت تهوع و استفراغ

• تشنج، یک بیماری که سبب لرزش غیرقابل کنترل عضلات شما می‌شود

• مشکل در تنفس

• گفتار نامفهوم

• اگر مشکل در ادرار کردن یا ادرار بیش از حد دارید، شاید به آزمایش اسمولالیته ادرار نیز نیاز داشته باشید. این آزمایش عملکرد کلیه‌های شما را اندازه‌گیری می‌نماید.

• اگر اسهال مزمن دارید که نمی‌توان آن را با عفونت باکتریایی یا انگلی یا دلیل دیگری مثل صدمه روده توضیح داد، شاید به آزمایش اسمولالیته مدفوع نیاز داشته باشید.

آزمایش اسمولالیته به عنوان یک ابزار تشخیصی مهم برای ارزیابی تعادل مایعات بدن استفاده می‌شود. با این حال، عوامل مختلفی از جمله داروها و بعضی شرایط پزشکی می‌توانند بر نتایج این آزمایش تأثیر بگذارند. داروهایی که شاید بر آزمایش اسمولالیته تأثیر بگذارند:

• داروهای ادرارآور (مدرها): این داروها سبب افزایش دفع آب از بدن می‌شوند و می‌توانند منجر به کم شدن اسمولالیته شوند.

• داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی (NSAIDs): بعضی از NSAIDها مثل آسپرین می‌توانند بر تعادل آب و الکترولیت‌ها تأثیر گذاشته و نتایج آزمایش را تغییر دهند.

• کورتیکواستروئیدها: این داروها می‌توانند بر سطح قند خون و تعادل آب و الکترولیت‌ها تأثیر بگذارند.

• متیل‌کسانتین‌ها: این داروها که در بعضی از داروهای آسم و سرماخوردگی یافت می‌شوند، می‌توانند ادرارآور باشند و بر اسمولالیته تأثیر بگذارند.

• داروهای ضد تشنج: بعضی از داروهای ضد تشنج می‌توانند بر تعادل آب و الکترولیت‌ها تأثیر بگذارند.

• دیورتیک‌های اسمزی: این داروها برای افزایش دفع آب از بدن استفاده می‌شوند و به طور مستقیم بر اسمولالیته تأثیر می‌گذارند.

عوامل دیگر که شاید بر آزمایش اسمولالیته تأثیر بگذارند:

• کم‌آبی: کمبود شدید آب در بدن می‌تواند منجر به افزایش اسمولالیته شود.

• پرآبی: افزایش بیش از حد آب در بدن می‌تواند منجر به کم شدن اسمولالیته شود.

• بیماری‌های کلیوی: بیماری‌های کلیوی می‌توانند بر توانایی کلیه‌ها در تنظیم تعادل آب و الکترولیت‌ها تأثیر بگذارند و نتایج آزمایش را تغییر دهند.

• بیماری‌های کبدی: بیماری‌های کبدی می‌توانند بر متابولیسم داروها و تولید پروتئین‌های پلاسما تأثیر بگذارند و بر نتایج آزمایش تأثیر بگذارند.

• بیماری قلبی: نارسایی قلبی می‌تواند منجر به احتباس آب در بدن و افزایش اسمولالیته شود.

قبل از انجام آزمایش اسمولالیته، حتماً پزشک خود را از تمام داروهایی که استفاده می‌نمایید، از جمله داروهای بدون نسخه، مکمل‌ها و گیاهان دارویی، مطلع نمایید. همچنین، در خصوص هرگونه بیماری زمینه‌ای که دارید به پزشک خود آگاهی دهید. این اطلاعات به پزشک کمک می‌نماید تا نتایج آزمایش را به درستی تفسیر نماید.

اگر نتایج اسمولالیته سرم شما طبیعی نبود، شاید نشانه‌ای از موارد زیر باشد:

• کم‌آبی یا پرآبی

• نمک بیش از حد یا کم در خون

• ضد یخ یا انواع دیگر مسمومیت

• دیابت بی‌مزه

• سکته مغزی

اگر نتایج اسمولالیته ادرار شما طبیعی نبود، شاید نشانه‌ای از موارد زیر باشد:

• کم‌آبی یا پرآبی

• نارسایی قلبی

• بیماری کبدی

• بیماری کلیوی

اگر نتایج اسمولالیته مدفوع شما طبیعی نبود، شاید نشانه‌ای از موارد زیر باشد:

• اسهال ساختگی، یک بیماری ناشی از استفاده بیش از حد ملین‌ها

• جذب نامناسب، یک بیماری که بر توانایی شما در هضم و جذب مواد مقوی از غذا تأثیر می‌گذارد.

اگر سؤالی در مورد نتایج خود دارید، با ارائه دهنده خود صحبت نمایید. برای درک نتایج آزمایش اسمولالیته، ارائه دهنده شما شاید علائم، سابقه پزشکی و نتایج سایر آزمایش‌های خون شما را در نظر بگیرد.

۱. چه زمان طول می‌کشد تا نتایج آزمایش آماده شود؟

معمولاً نتایج آزمایش در عرض چند روز آماده می‌شود.

۲. آیا می‌توان آزمایش اسمولالیته را در خانه انجام داد؟

خیر، این آزمایش نیاز به تجهیزات آزمایشگاهی دارد و می بایست در آزمایشگاه انجام شود.

۳. چه تفاوتی بین اسمولالیته و اسموتیک وجود دارد؟

اسمولالیته: غلظت ذرات حل‌شده در یک کیلوگرم حلال (مثل آب) را اندازه می‌گیرد.

اسموتیک: به فشار اسمزی گفته می‌شود که سبب حرکت آب از یک محلول با غلظت کمتر به محلول با غلظت بالاتر می‌شود.

هر دو این اصطلاحات به مفهوم غلظت ذرات در یک محلول اشاره دارند، اما اسمولالیته به مقدار عددی این غلظت و اسموتیک به نیرویی که این غلظت ایجاد می‌نماید اشاره دارد.

۴. آیا آزمایش اسمولالیته برای کودکان نیز انجام می‌شود؟

بله، آزمایش اسمولالیته برای کودکان نیز قابل انجام است و در تشخیص بعضی بیماری‌ها مثل دیابت بی‌مزه در کودکان سودمند است.

۵. آیا می‌توان با انجام آزمایش اسمولالیته، همه بیماری‌ها را تشخیص داد؟

خیر، آزمایش اسمولالیته تنها یکی از آزمایش‌های تشخیصی است و برای تشخیص دقیق بیماری، پزشک می بایست نتایج این آزمایش را با سایر علائم بالینی و نتایج آزمایش‌های دیگر ترکیب نماید.

۶. آیا می‌توان با تغییر رژیم غذایی، بر نتایج آزمایش اسمولالیته تأثیر گذاشت؟

بله، استفاده زیاد نمک یا قند می‌تواند بر نتایج آزمایش اسمولالیته تأثیر بگذارد. بر این اساس، خوبتر است قبل از انجام آزمایش، رژیم غذایی خود را به حالت عادی برگردانید.

• پزشک شما شاید آزمایش‌های دیگری را همراه با یا بعد از آزمایش اسمولالیته خود سفارش دهد. این شاید شامل موارد زیر باشد:شمارش کامل خون (CBC) ، آزمایش اوره خون (BUN)،آزمایش قند خون ، پانل الکترولیت ، آزمایش آلبومین خون ، آزمایش خون مخفی مدفوع (FOBT)

• اگر علائمی مثل تشنگی شدید، خستگی، سرگیجه، کم شدن وزن ناگهانی یا تورم داشته باشید، پزشک شاید آزمایش اسمولالیته را تجویز نماید.

• تفسیر نتایج آزمایش اسمولالیته می بایست توسط پزشک انجام شود. پزشک با توجه به نتایج آزمایش و سایر اطلاعات پزشکی شما، تشخیص و درمان مناسب را برای شما تعیین خواهد نمود.

از اطلاعات موجود در این نوشته نباید به عنوان جایگزین نظر حرفه ای پزشک استفاده شود. اگر در مورد تندرستی خود سوالی دارید حتما با پزشک خود تماس بگیرید.