اثر نقاشی بر عملکرد ذهنی و جسمی کودک

ارزش تحلیل نقاشی کودک در شناخت نابسامانی‌های روانی او

ارزش نقاشی در کودکان

کودکان معمولا از سن یک سالگی آغاز به نقاشی کشیدن می‌کنند، ارزش نقاشی از این جهت است که به حقیقت ذاتی اشیا از واژه ها خیلی نزدیک تراست و درک آن برخلاف نوشتن به کوشش و دقت بسیاری نیاز ندارد.

نقاشی قادر هست در برقراری ارتباط با دنیای بیرون، نقش مهمی ایفا نماید، در این کار سه بخش یعنی دست، چشم و مغز فعالیت دارد و آگاهی فضایی آن‌ها را افزایش می‌دهد. نقاشی کشیدن پنجره‌ای به سوی خلاقیت کودکان و شکوفایی احساسات هنری کودکان است.

همچنین روانشناسان قادرند تا سرنخ‌هایی از نشانه‌های شخصیتی، احساس و رشد ذهنی کودکان را در میان این نقاشی‌ها پیدا کنند.

اثر نقاشی بر عملکرد ذهنی و جسمی کودک

فواید نقاشی برای کودکان

– هماهنگی حرکت های چشم و دست

نقاشی کردن  کودکان سبب هماهنگی حرکت های چشم و دست آنان می گردد که البته اکسب این مهارت های حرکتی در این سنین از ارزش خیلی بسیاری برخوردار است. این مهارت ها در حین یادگیری نقاشی  در کودکان تقویت می گردد و این به این علت است که در این حالت آن ها سعی می کنند اشیایی را که با چشم می بینند با حرکت های دستان خود هماهنگ کنند و آن ها را به عکس بکشند. همچنین باعث تقویت و بهبود عضلات دست آن ها می گردد و به آنها در پیشرفت فعالیت های ذهنی و جسمی کمک خیلی بسیاری می نماید.

– شناخت و درمان نابسامانی‌های روانی کودک

بسیاری از پژوهندگان بر این عقیده اند که نقاشی کودک دریچه ای است که بر اندیشه ها و احساسات او گشوده می گردد و میتوان از نقاشی های او در سنجش شخصیت یا تشخیص نابسامانی های روان شناختی او استفاده نمود و در پی درمان آن ها برآمد.

کودک به کمک نقاشی دلهره های درونی اش را آشکار می سازد، به کنترل احساسات موقع استرس پرداخته و به این راه اثر مخرب آن ها راکاهش میدهد. به همین جهت برای رفع بسیاری از مشکلات روحی و روانی دانش آموزان میتوان از نقاشی استفاده نمود. 

همچنین آموزش نقاشی کشیدن کودک باعث تقویت احساسات و بهبود برقراری ارتباطات اجتماعی او می گردد.

– کشف و رشد استعدادهای کودک بر مبنای نقاشی‌های او

آموزش نقاشی به کودکان یکی از خوبترین فعالیت هایی است که به آنان در کشف استعدادها و تخصص هایشان کمک می نماید. نقاشی را میتوان یک تریبون بزرگ در نظر گرفت که کودکان در آن به کشف و توسعه خلاقیت های خود می پردازند. در واقع روش مخلوط کردن رنگ ها و استفاده از ترکیب رنگ های مختلف به کودکان در این زمینه کمک می نماید. فروبردن قلم مو در رنگ های گوناگون و آغاز یک سفر برای خلق یک شاهکار هنری توسط کودک است، حاصل این فرایند زیادتر از کشیدن نقاشی و ایجاد یک عکس زیبا توسط کودک است.

– نقاشی عاملی برای افزایش خلاقیت و تمرکز کودک

نقاشی کردن باعث تقویت خلاقیت از راه دست ها می گردد و همچنین سبب افزایش عملکرد ذهنی کودک می گردد و توانایی حل مسئله را برای او فراهم می آورد. نقاشی کردن سبب افزایش مهارت های تمرکزی آن ها می گردد و تمرکز آن ها را در انجام کارها افزایش می دهد و باعث تمرکز آن ها روی موارد جزئی و کوچک می گردد.

ارائه ایده ها و طرح های جدید برای نقاشی قوه ابتکار را در کودکان تقویت می نماید. این ها فقط بعضی از فواید آموزش نقاشی به کودکان است که بیانگر تأثیر بی مانند نقاشی در پیشرفت و ترقی کودکان است.

ارزش نقاشی در تعلیم و تربیت کودک

هنر نقاشی با توجه به زبان تصویری و تجسمی خود، کارایی‌های بسیاری در امر تعلیم و تربیت دارد که بعضی از آنها بدین شرح است:

– کودک از راه فعالیت نقاشی به شناخت خود و جهان نائل می‌شود.

– کشیدن نقاشی منجر به پرورش تخیل کودک می‌شود.

– از دیگر ویژگی‌های نقاشی، قابلیت آن در انتقال دانش‌های کودک است.

– ایجاد سرگرمی سالم و لذت بخشیدن به کودک از دیگر اثرهای این هنر است.

– شناخت محیط و فضای زندگی از دیگر کارکردهای مهم نقاشی است که کودک آن را به دست می‌آورد.

– آموزش نقاشی به کودکان، یادگیری اندازه، شکل، طرح ها و الگوها را برای آن ها امکان پذیر می نماید و اثر مثبتی در درک خوبتر مفاهیم درسی در سال های مدرسه دارد.

تحلیل اشکال مختلف در نقاشی کودکان

ارزش کشیدن نقاشی برای کودکان

– شکل آدم

هنگامی که کودک شکل آدم را می کشد قبل از هر چیز شکل خود و باوری که از خود و تمایلاتش دارد بیان  می نماید اگر شکل آدم در مجموع هماهنگ شد احتمال بسیاری و جود دارد که کودک کاملاً سازگار باشد اگر بر عکس آدم در اندازه ی خیلی کوچک در گوشه ی صفحه ی کاغذ کشیده شده باشد به معنای این است که کودک خود را کم ارزش و از دیگران پایین تر می داند و اگر این کم بها دادن به خود در نقاشی کودک ادامه پیدا نماید نشان گر خجالتی بودن کودک است.

در نقاشی کودکان فقدان دست و بازو برای آدم نشانه کم بها دادن به خود و عدم امنیت است وکودکانی که آدم هایی با اندازه های برزگ رسم می کنند کودکانی هستند که خود را بالا تر از بقیه می دانند این کودکان معمولا زور رنج و حساس هستند و فکر می کنند مورد  ظلم و ستم قرار گرفتند از لحاظ عاطفی گاه کودکان افرادی را که برایشان مهم تر اند و به آنان علاقه ی بیش تری دارند بزرگتر از سایرین رسم می کنند.

– خانه ها

در نقاشیهای کودکان خانه بیش از هرچیز دیگری کشیده می گردد. در آغاز کار معمولاً خانه به صورت یک مربع که بر بالای آن یک مثلث قرار دارد، و سپس دیوارهای اطراف خانه کشیده می گردد. خانه نماد پناهگاه و هسته اصلی و گرمی خانواد ه ای است که شاید مورد علاقه یا تنفر کودک باشد. خانه هایی که کودکان ترسیم می کنند شاید دارای باغچه و گل و درهای بزرگ و پنجره و پرده‌های رنگین باشد.

چنین خانه ای، نماد یک زندگی سعادتمند است که کودک در آن احساس آرامش می نماید. بر عکس اگر، خانه ای بدون در ورودی، با دیوارهایی بلند وبه گونه ای منزوی و دور افتاده ترسیم شود معنای متفاوتی پیدا می نماید. مثلاً اگر این خانه بین سنین 5 تا 8 سالگی ترسیم شود نشانگر خجالتی بودن کودک و وابستگی شدید او به مادر است. بعد از 8 سالگی نشانگر احساس خود کوچک بینی و تنهایی کودک و درنوجوانی نشانگر شرم و حیای بیش ازحد، و داشتن احساسات رقیق است.

– درخت

بسیاری از روانشناسان از درخت به عنوان موضوعی جهت شناخت شخصیت کودک استفاده نموده اند. برای تجزیه و تحلیل نقاشی درخت می بایست سه قسمت اصلی آن را مشخص نمود که عبارتند از ریشه، تنه، شاخه و برگها. ریشه که در زمین فرو رفته و درخت  از آن غذا دریافت می نماید، نماد ناخود آگاه و فشارهای غریزی است تنه پرثبات‌ترین و مشابه‌ترین عامل به خود کودک است، بنابر این بیانگر مشخصات دایمی و عمیق شخصیت اوست.

شاخه‌ها و برگها بیانگر راه ارتباطی او با دنیای خارج است. مثلاً تنه درخت شاید کوتاه یا بلند کشیده شود، بچه‌ها در سنین قبل از دبستان تنه درخت را بلند ترسیم می کنند، ولی پس از این سن، بلند بودن تنه درخت بیشتر نشانگر عقب افتادگی فکری و یا بیماریهای عصبی و یا آرزوی برگشت به دنیای کوچکی و قبل ازمدرسه است. برعکس اگر تنه درخت کوتاه کشیده شود، نشانگر جاه طلبی و بلند پرواز بودن کودک است.

تنه درخت شاید صاف یا کج کشیده شود که درحالت دوم نشانگر عدم ثبات کودک است. شکل شاخه‌ها و برگها و یا قسمتهای بالای درخت نیز دارای معانی مختلفی است. به عنوان مثال شکل با نظم شاخه‌ها نشان می دهد که کودک کمتر به تمایلاتش متکی است و زیادتر به نتیجه گیریهای منطقی دست می زند و یا بالعکس شکل نامنظم و درهم شاخه‌ها بیانگر این است که با کودکی بلغمی مزاج و در خود فرو رفته که آمادگی هیچ گونه تغییر و تحولی را ندارد روبرو هستیم.

گاهی نیز درختی که کودک ترسیم می‌نماید فاقد شاخه است که این امر نشانگر عدم گسترش استدلال و تفکر منطقی و درگیر بودن فرد با عالم رویاست. برگها نیز برحسب چگونگی ترسیم آن، تعابیر مختلفی دارند. مثلاً ترسیم برگهای با نظم ویک شکل مخصوص کودکی است که مسایل را به سادگی می فهمد و قادر به ارتباط با دیگران است.

و یا نشان دادن برگها به صورت هاله ای سبز رنگ در اطراف شاخه ها، تمایل کودک به اثر گذاری و تسلط زیادتر بر روی محیط را نشان می دهد. برگهای پاییزی و یا برگهای در حال ریخته شدن زیادتر در نقاشیهای نوجوانان و کودکان منزوی دیده می گردد. چنین ترسیمی از برگ، مثل هر حرکت پایین رونده دیگر، مبین یاس و سرخوردگی تلقی می گردد.

تحلیل نقاشی کودک

– خورشید

خورشید به دلیل نقش مهمی که بر عهده دارد و نیز تلالو آن، در نقاشیهای زیادتر کودکان دیده می گردد. عکس خورشید بیانگر امنیت، خوشحالی، گرما، قدرت و به نظر بعضی پژوهشگران نماد پدر مطلوب است. هنگامی رابطه پدر و کودک خوب است خورشید به طور کامل و در حال درخشیدن نمایش داده می‌شود هنگامی که این ارتباط مطلوب نیست خورشید در پشت کوه ناپدید است و یا به صورت قوسی در افق دیده می‌شود و اگر کودک از پدرش هراس داشته باشد، خورشید به رنگ قرمز تند یا سیاه که مضطرب کننده است ترسیم می گردد.

با وجود این روش نمایش خورشید مثل سایر موضوعهای نقاشی شاید به حال و حوصله لحظه ای کودک و نه به تفاهم و عدم تفاهم بین کودک و پدر بستگی داشته باشد. بر این اساس قبل از هر قضاوت و تعبیری دراین مورد، خوبتر است چندین نقاشی یک کودک را مورد بررسی قرار داد تا معلوم شود آیا این پدیده مرتب تکرار می‌شود یا خیر. و آن گاه به تجزیه و تحلیل آن پرداخت.

– خانواده

کودکان هرکدام درخانواده های مختلف به دنیا آمده اند و به طرق مختلف تربیت و مورد محبت قرار گرفته اند مسائلی همچون تولد، جنسیت وعوامل اجتماعی دیگر در روش رفتار کودکان اثر دارد هنگامی کودک اشخاص خانواده اش را نقاشی می کشد خود را کم تر کنترل می نماید و با آزادی تمام ترس ها، تمایلات و احساساتش را بیان می نماید هنگامی که اعضای یک خانواده دست در دست هم نشان داده می شوند نشاندهنده ی یک خانواده ی هماهنگ است. 

نزدیک شدن دو یا چند شخصیت در نقاشی کودک نشان دهنده ی انس و الفت آن هاست کودک خود را نزدیک شخصی نقاشی می نماید که درکنارش راحت است و او را از همه چیز  بیش تر دوست دارد اگر کودکی فکر نماید که خواهرش بیش تر از او مورد توجه ی پدر و مادر است خواهر را بین پدر و مادر و خود را دورتر از آن ها رسم می نماید.

کودکان شخصیت هایی را که بیش تر دوست دارند به صورت بزرگ تر و در مرکز کاغذ رسم می نماید هنگامی کودکان در نقاشی خود یکی از اعضای خانواده را نمی کشد قادر هست آرزو ی کودک به طور آگاه و یا ناخود آگاه برای نبودن او باشدگاهی دیده می گردد که کودک خود را در نقاشی در میان خانواده نمی کشد و این احتمالاً نشانه ی آن است که کودک در خانه احساس راحتی نمی نماید و خواستار تغییر است.

افرادی که برای کودک ارزش و ارزش کمتری برخوردارند معمولا در آخرین لحظه وبا کمترین جزییات یا کوچکتر کشیده می گردد اگر کودکی در نقاشی هایش به طور افراطی سایه بزند یا بیش از حد از رنگ های تیره استفاده نماید نمایانگر کمبود محبت کودک و یا اضطراب است.

– آسمان و زمین

آسمان را برای این که قادر هست زمینه ای فراهم آورد که کودکان نماد های مختلفی چون ستارگان، پرندگان، هواپیما و… در آن رسم کنند و نماد الهام و پاکی است در مقابل زمین که نشانه ی ثبات و امنیت است در نقاشی خود ترسیم می کنند.

– حیوانات

اگر کودک به دلیلی جز اینکه، در محیط زندگی حیوانی دیده باشد یا خودش حیوانی داشته باشد یا اصولا حیوانات را دوست داشته باشد، حیوانی را نقاشی نماید (معمولاً حیوانات وحشی) شاید به علت احساس گناه وتقصیری باشد که کودک در جایگاه ویژه حس نموده باشد و چون جرأت آن را ندارد که گناه خود را ترسیم نماید

ترجیح می دهد احساسات وعادات وتمایلات خود را در قالب عکس حیوانی نشان بدهد، درست مثل زمان بازی با عروسک هایش که برایش جالب وبسیار جذاب است، زیرا او قادر هست آزادانه هر چه دلش می خواهد از زبان عروسک‌هایش بیان نماید، بی آنکه خود احساس گناه نماید.

(اولیوریو فراری)

منبع : بیتوته