نگاه خشم آلود و توبیخ از تنبیه های مناسب کودکان می باشند
آشنایی با تنبیه های مناسب کودکان
خانواده بیشترین اثر را بر شکل گیری رفتار و شخصیت کودک می گذارد. به طوری که اگر از همان ابتدای کودکی تربیت درست کودک انجام نپذیرد، کودک در نوجوانی دچار ناهنجاری هایی خواهد شد. یکی از مهم ترین اصول تربیتی تنبیه کردن کودک است هنگامی که او کار نادرستی انجام می دهد. اما اینکه چطور کودک را تنبیه کنیم خیلی مهم است.
تعریف تنبیه
تنبیه یک شوک جسمی یا روانی است که کودک را متوجه می نماید و در مورد عواقب کارش به او هشدار می دهد. این هشدار به صورت های گوناگونی، همچون نگاه خشم آلود، بی اعتنایی، توبیخ، محروم کردن از گردش، بازی، مهمانی رفتن و تماشای تلویزیون و بالاخره کتک زدن و … قابل اجرا ست.
روشهای مناسب برای تنبیه کردن کودکان
1. بی اعتنایی به کودک
از تنبیه های مناسب کودکان که قادر هست جایگزین تنبیه بدنی شود، بی اعتنایی به کودک است. اگر کودک شما رفتاری انجام می دهد که باعث ناراحتی شما می گردد، درچنین زمانهایی، بی اعتنایی به او در روحیه اش اثر بسزایی دارد و این احساس را به او منتقل می نماید که گویی، تمام درها به رویش بسته شده و هیچ راهی جز دست کشیدن از کار خلافش ندارد، پس می کوشد، از کار زشت خود دست بردارد و از والدین یا مربی اش، عذر خواهی نماید. بی اعتنایی، نباید خیلی طولانی شود و زمینه آشتی را می بایست فراهم نمود. وگرنه بازتاب های منفی دیگری در پی خواهد داشت.
در این روش تنبیه کودکان، می بایست دلیل بی اعتنایی والدین برای کودک مشخص باشد و اگر کودک، متوجه عمل اشتباه خود شد و عذر خواست، می بایست عذر او راپذیرفت و در صورت امکان، به دلیل درک درستش، هدیه ای به او داد. البته والدین، می بایست توجه داشته باشند که برای هر امر جزئی، نباید از این روش استفاده نمود، زیرا این عمل، برای او عادی شده و اثرش را از می دهد.
2. محروم کردن موقتی
نگذارید تنبیه کودک راهی باشد برای فرار از مسئولیت او
محروم کردن موقتی نیز از تنبیه های مناسب کودکان است و یکی از جایگزین های مناسب برای تنبیه بدنی کودک است و به این صورت است که شما کودکتان را برای مدتی از فعالیتی محروم می نمایید البته این محرومیت می بایست به گونه ای باشد که کودک شما احساس نماید چیز با ارزشی را از دست داده است.
لطفا در استفاده از این روش به این نکته های توجه نمایید:
الف) دلایل محرومیت را برای کودک توضیح دهید: قبل از انجام هر اقدامی به کودکتان بگویید دلیل محروم شدن او، انجام فلان رفتار اشتباه بوده است و این محرومیت برای ترک رفتار نادرستش ضروری است. البته دقت نمایید که در ابتدا از این روش فقط برای یک رفتار اشتباه استفاده نمایید و پس از اصلاح آن رفتار، به سراغ رفتارهای نادرست دیگرش بروید و به یاد داشته باشید در صورت استفاده زیاد، این روش نیز مثل دیگر شیوه ها اثرش را از دست می دهد و بی نتیجه می شود.
ب ) محل اخراج: در انتخاب محل تنبیه دقت نمایید زیرا محل اخراج کودک می بایست جایی باشد که کودک احساس نماید از چیزی محروم شده؛ مثلا برای کودکی که از هر موقعیتی استفاده می نماید و به کوچه می رود، بستن در حیاط به عنوان تنبیه کار درستی نیست؛ زیرا شما همان چیزی را به او می دهید که دنبالش است. نکته بعدی این است که محل اخراج نباید تاریک و ترسناک باشد، مثلا حمام تاریک برای تنبیه کودک مناسب نیست.
ج ) زمان تنبیه: بعضی والدین برای تنبیه یک کودک دوساله زمان یک ربع یا نیم ساعت را در نظر می گیرند! در حالی که می بایست برای هر سال، یک دقیقه تنبیه در نظر بگیرید، مثلا برای یک کودک دو ساله دو دقیقه تنبیه کافی است و برای یک کودک پنج ساله پنج دقیقه زمان مناسبی است.
د ) مقاومت: اما اگر کودک شما در مقابل تنبیه مقاومت نمود، مثلا از محل اخراج فرار نمود، به او بگویید که یک دقیقه دیگر به تنبیه‌اش افزوده می گردد و مثلا به جای چهار دقیقه پنج دقیقه حق بازی ندارد. البته به یاد داشته باشید دقایق اضافی نباید بیش از سه دقیقه شود زیرا در این صورت اثرش را از دست می دهد.
3. عصبانی شوید
عصبانیت نیز از تنبیه های مناسب کودکان است، در واقع بعضی از کودکان خیلی لجباز هستند به گونه ای که انجام روش های ذکر شده، تاثیری بر آن ها ندارد، در این صورت اگر شما مقداری عصبانی شوید اشکالی ندارد و همین که شما به کودکتان با قاطعیت بگویید: «دیگه دارم از دستت عصبانی می شم!» مقاومتش را در هم می شکنید.
4. استفاده از پیامد های مناسب
برای کاستن از رفتار نامطلوب، میتوان کودک را با پیامدهای رفتارش مواجه نمود برای مثال، اگر کودک، سرمیز شام دیر حاضرشود، شام او سرد خواهد شد. و یا اگر کودک، به اجاق گاز دست بزند، پیامد آن، سوختن دستش است.
در بعضی موارد، پیامدها شاید که به کودک آسیبی جدی وارد آورد و یا اینکه آن عمل، پیامدی در پی نداشته باشد؛ مثلا اگر کودک بخواهد شیئی فلزی را داخل پریز برق نماید پیامد طبیعی این کار،خیلی خطرناک است.
هنگامی او به محدودیت ها توجه نکند می بایست یک امتیاز را از او بگیرید به عنوان مثال ، اگر فرزندتان کار مدرسه خود را نادیده بگیرد، امتیاز اوقات فراغت خود را از دست میدهد تا تکالیف او تکمیل شود . یک کودک 10 ساله قادر است درک نماید که هنگامی که انتخاب می نماید که اشتباهی را انجام دهد آن اشتباه میتواند تاوانی داشته باشد .
5. از کودک رفع مسئولیت نکنید
نگذارید تنبیه کودک راهی باشد برای فرار از مسئولیت. مثلا اگر او در حین جمع کردن اسباب بازی هایش، کار بدی انجام داد، او را تنبیه نمایید و دوباره پس از تنبیه او را مجبور نمایید کارش را ادامه دهد؛ زیرا شاید او یاد بگیرد برای فرار از مسئولیت کار بدی انجام دهد تا تنبیه شود و در حین تنبیه استراحت نماید.
6. تصحیح رفتار اشتباه
فرستادن کودک به اتاق تنهایی، روش موثری است که قادر هست جایگزین تنبیه بدنی شود
از دیگر تنبیه های مناسب کودکان تصحیح رفتار اشتباه است. انجام این روش به این صورت است که شما از پیامدهای طبیعی برای از بین بردن رفتار اشتباه کودکان استفاده می نمایید.
مثلا برای کودکی که روی دیوار نقاشی می نماید، این روش قادر هست سودمند باشد به این صورت که شما از کودک می خواهید قسمت نقاشی شده را با دستمال پاکیزه نماید و اگر او انجام این کار را بلد نیست به او آموزش دهید و در صورت مقاومت دستانش را بگیرید و او را مجبور به پاکیزه کردن دیوار نمایید.
7. تمرین رفتار مثبت
حتما شما هم برای دارید هنگامی که در مدرسه واژه ای را غلط می نوشتیم، معلم مجبورمان می نمود مثلا املای درست آن واژه را ده بار بنویسیم، انجام این روش هم به همین صورت است مثل پاکیزه کردن دیوار که کودک مجبور می گردد قسمت دیگری از آن را نیز پاکیزه نماید یا مثلا اگرتمام اتاقش را نامرتب نمود از او بخواهید علاوه بر اتاقش قسمت دیگری از خانه را هم مرتب نماید.
8. فرستادن کودک به اتاق تنهایی
فرستادن کودک به اتاق تنهایی، روش موثری است که قادر هست جایگزین داد کشیدن، بد و بیراه گفتن، تهدید کردن و کتک زدن او باشد. این روش، همچنین ازعصبانیت شما پیشگیری می نماید. با این اقدام، کودک رادقایقی به اتاقی آهسته می فرستید تا در آنجا تنها باشد. دراین زمان او از جمع دیگران خارج شده و برای مدتی نمی تواند بازی و تفریح نماید. محروم شدن از فعالیت، نوعی مجازات است.
این اقدام از آن جهت تاثیرگذار است که بچه ها آن را دوست ندارند. همچنین بیشترین اثربخشی را بر کودکان دو تا دوازده ساله دارد. اجرای این روش در آغاز شاید که با سختی هایی همراه باشد.بعضی از بچه ها شما را در آغاز با فریادها یا گریه های بلند غمگین می کنند، بنابر این می بایست آمادگی کامل داشته باشید. (به هیچ وجه کودک را داخل اتاق تاریک نفرستید)
9. عتاب و تهدید
تهدید نباید به گونه ای باشد که سبب ایجاد اضطراب شدید در کودک شود
تهدید از روش هایی است که میتوان از آن به جای تنبیه استفاده نمود. پایه تهدید، بر ترساندن کودک از وقوع امری است که از آن ترس دارد. البته می بایست توجه داشت که امکان عملی کردن تهدید ها در مواقع ضروری وجود داشته باشد و می بایست از تهدید های ظاهری جدا پرهیز نمود.برای مثال، مادر وحید برای شلوغ کردن و حرف گوش نکردن او راتهدید نمود که اگر به این کارهایت ادامه دهی به پدرت خواهم بیان کرد.
تذکر :
تهدید نباید به گونه ای باشد که سبب ایجاد اضطراب شدید در کودک شود؛ برای همین، به هیچ وجه نباید از تهدید هایی همچون: تهدید به تنبیه بدنی، بیرون کردن از منزل و… استفاده نمود.
به این نکته نیز توجه داشته باشیم که هر چند تهدید شاید به عنوان عامل بازدارنده، کودک را از ارتکاب کارهای زشت باز دارد، اما معمولا انگیزه های درونی او را تغییر نمی دهد و به اصلاح درونی رفتار نمی انجامد؛ برای همین بقیه روش های ذکر شده، براین روش تقدم دارد.
شرایطی که می بایست در تنبیه رعایت شود:
• به مراتب تنبیه توجه داشته باشید
تنبیه می بایست از مرحله ضعیف آغاز شود و اگر مؤثر نیفتاد، میتوان از مرحله بعد استفاده نمود؛ برای مثال، جایی که با تنبیه غیر بدنی مشکل حل می گردد، استفاده از تنبیه بدنی، هم خطرناک و هم لغو است و یا اگر با یک نگاه خشم آلود، کودک آگاه می گردد،نباید از کنایه و پرخاش استفاده نمود.
• تنبیه را با شرایط سنی کودک تطبیق دهید
تنبیه می بایست با توجه به سن کودک اعمال شود. درهرمقطع سنی بعضی رفتارهای کودک طبیعی است که والدین می بایست از کنار آنها گذشته و با به کار گیری روش های درست، آن مرحله را پشت سربگذارند، و تنبیه در این موارد نه تنها سازنده نمی باشد بلکه نقشی خراب کننده نیز دارد.
کودکان یک تا سه ساله خوشحال از آزادی تازه به دست آمده،می خواهند هر کاری را خودشان انجام دهند، و جان کلام آنها این است که «خودم انجام می دهم». بر این اساس می بایست به آنها اجازه دهیم تا کاری را که قادر هستند، انجام دهند. در خصوص این کودکان به جای گفتن «نه»، «نمی توانی»،«دست نزن» و… میتوان از روش های پیشگیرانه ای همچون پرت کردن حواس ،جایگزینی و امکان انتخاب دادن بهره گرفت.
در این مرحله والدین می بایست با درک درست از جایگاه کودک، ضمن تشویق او اجازه دهند تا خودش کارهایش را انجام داده و احساس استقلال در او شکل گیرد. اما اگر همواره با خواسته های او مخالفت شود و او خود را درفعالیت هایش ناموفق ببیند،احساس بی کفایتی و شرم خواهد نمود. اگر کودک این مرحله را به درستی بگذراند در آینده فردی خوش بین همراه با حسن نیت و اراده قوی خواهد شد.
یکی از ویژگی های کودکان سه تا شش سال، کنجکاوی در خصوص دنیایی است که در آن زندگی می کنند. مخلوط کردن شکر با نمک، برای کودک چهارساله ای که می خواهد بر دامنه اطلاعاتش بیفزاید هرگز کار عجیبی نیست. نقاشی کردن روی دیوارها برای یک کودک پنج ساله، اقدامی بی مانند برای تزیین اتاق به شمار می آید. بازکردن اشیا و لوازم برای آگاهی از چگونگی کار آنها، یکی از فعالیت های مورد علاقه کودکان پیش دبستانی است.
کار مورد علاقه بچه های این سن و سال، نماید و کاو است. اگر به این کودکان بر چسب «خود خواه» و «بی ملاحظه»بزنیم، بعید نیست که در آینده همین گونه شوند. کودکان در این سن به بازی علاقه زیاد دارند. شیطنت و بازی گوشی کودکان را در این سن نباید علت بی ادبی آنان دانست و در صدد تنبیه آنها برآمد، بلکه تنها می بایست کوشید این رفتارها به آنها صدمه ای نزند و آن را هدایت نمود.
رسول خدا فرموده است:«بازی گوشی و شیطنت بچه در دوران کودکی،نشان دهنده فزونی عقل او در بزرگسالی است. »
• از تنبیه در کنار تشویق استفاده نمایید
در صورتی که تنبیه تاثیرگذار بود و کودک رفتارش را اصلاح نمود، برای او هدیه بخرید
مربیان می گویند: رشد انسان در گرو ترس وامید است. تنبیه بدون تشویق و تشویق بدون تنبیه، خطرآفرین است. از هردو، می بایست به طور متعادل،استفاده شود.
• در تنبیه زیاده روی نکنید
تنبیه، عامل رشد نیست و به کودک رفتار درست را نمی آموزد، بلکه فقط بازدارنده از خلاف است و از روی ناچاری و به عنوان آخرین عامل تربیتی، از آن استفاده می گردد؛ برای همین تا حد امکان می بایست بکوشیم ازتنبیه استفاده نکنیم علاوه بر اثرهای مخرب آن، از اثرش نیز می کاهد.
هر اقدامی اگر هم مؤثر باشد، با استفاده بیش از حد، اثرش را از دست می دهد. مادر برای هر کار اشتباه وحید، او رابه داخل اتاقش می فرستاد. بعد ازمدتی متوجه شدکه وحید به آسانی کار بدش را انجام می دهد و قبل از آنکه حتی به او بگویند، به اتاقش می رود.
• تنبیه را به تعویق نیندازید
اگر قصد تنبیه کودکتان را دارید، درست بعد از رفتارناپسندش، این کار را انجام دهید، زیرا رفتار انسان را پیامد های بدون وقفه، کنترل می نماید (که این پیامدها قادر هستند مثبت یا منفی باشند)، پس صبر نمایید تا «بابا بیاد خونه»! هر تنبیهی اثرش را باگذشت زمان از دست می دهد و شاید کودک نتواند ارتباط تنبیه با عمل ناپسندش رادرک نماید.
• ثابت گام باشید و هماهنگی خود را حفظ نمایید
تنبیه مؤثر، نه تنها یک تنبیه بدون وقفه است، بلکه تنبیهی است که برای کودک قابل پیش بینی باشد. تنبیه می بایست در تمام مواردی که آن رفتار ناپسند سرمی زند انجام شود. اگر به کودکتان گفته اید که در صورت پرت کردن عروسکش، آن را از او خواهید گرفت، بعد از هربار پرت کردن به وعده خود عمل نمایید تا همیشه منتظر پیامدهای رفتار ناپسند خود باشد.
علاوه بر ثبات، والدین می بایست درامر تربیت با یکدیگر هماهنگ باشند. مثلا مادر با دیدن چهره ماژیکی وحید آغاز نمود به دعوا کردنش، اما پدرتا وحید رادید، صدای خنده اش بلند شد! اختلاف والدین درامر تربیت، کودک را دچار تعارض می نماید.
• برای اصلاح رفتار به کودک فرصت دهید
هدف از تنبیه، اصلاح رفتار کودک است، پس می بایست به او فرصت دهید تا آموخته هایش رانشان دهد. اگر تنبیه طول بکشد شاید کودک فرصت پیدا نکند که رفتار خود را اصلاح نماید.
هنگامی کودک برای چندمین بار دیر به خانه می آید، شاید عصبانی شوید و برای یک ماه اجازه بیرون رفتن از خانه را به او ندهید. در این یک ماه او نمی تواند نشان دهد، که زود برگشتن به خانه را آموخته است و آنقدر از این تنبیه می رنجد که پنهانی ازخانه خارج می گردد. اما اگر تنبیه او چنین بود که می بایست برای دو روز، بلافاصله بعد از تعطیل شدن از مدرسه به خانه می آمد، روز سوم فرصت می داشت تا اصلاح رفتار خود رانشان دهد و ظرف یک ماه اعتماد شما راجلب نماید.
• تنبیهی را انتخاب نمایید که رفتار نامناسب کودک را کم شدن دهد
تنبیه، هنگامی مؤثر است که بروز رفتار نامناسب را کم شدن دهد؛ برای مثال،مادر علی، او را برای کتک زدن خواهرش به اتاقش فرستاد. او در آنجا با اسباب بازی هایش مشغول بازی شد. هنگامی مادر بیان کرد که می توانی از اتاق خارج شوی درحال تماشای کارتون مورد علاقه اش بود. او حتی فراموش نموده بود که تنبیه شده است.
• در موقع عصبانیت کودک را تنبیه نکنید
تنبیه فقط در صورتی کارساز است که به منظور آگاه کردن کودک و خاموش سازی رفتار نامناسب او انجام شود؛ نه با هدف خالی کردن عقده قلبی، زیرا در این صورت کودک، خود را قربانی خشم والدین می داند و تنبیه، اثر تربیتی خود را از دست خواهد داد. پس تنبیه می بایست زمانی انجام شود که خشم والدین فروکش نموده است.
• به شخصیت کودک توهین نکنید
هدف تنبیه، آن است که کودک از بدی دور شود. بر این اساس، شخصیت انسانی او نباید مورد اهانت قرار گرفته و خرد شود. پدر و مادر موقع تنبیه کودک متخلف، نباید او را سرزنش کنند، بلکه می بایست کار زشت و ناپسند او را مورد سرزنش قرار دهند.
اثرهای مخرب تنبیه بدنی
کودکی که زیاد کتک می خورد در بزرگسالی احساس حقارت می نماید
کارشناسان تعلیم و تربیت برای تنبیه بدنی اثرهای مخرب فراوانی ذکر نموده اند که هر یک از آنها به تنهایی قادر هست تأثیر بسزایی در روحیه و شخصیت آینده کودک ما داشته باشد و انگیزه ای باشد که والدین به هیچ عنوان از تنبیه بدنی برای کودک خود استفاده نکنند.
اضطراب: تنبیه بدنی سبب می گردد کودک دائم مضطرب باشد زیرا همواره احساس می نماید بر اثر عمل مشابهی دوباره و به ویژه در حضور دیگران تنبیه خواهد شد، این اضطراب مانع از پیشرفت شده و زمینه ایجاد اختلالات روانی را ایجاد می نماید.
از بین رفتن اعتماد به نفس: کودکی که به طور دائم تنبیه بدنی می گردد برای ضعف عملکرد و ناتوانی در انجام کارهایش به تدریج اعتماد به نفس خود را از دست می دهد و احساس بی کفایتی نموده و شهامت انجام کارهای بزرگ را ندارد.
احساس حقارت: کودک یا نوجوانی که کتک می خورد، شخصیتش تحقیر شده و به مرور زمان، عزت نفس خود را از دست می دهد و به این باور می رسد که ارزشی ندارد و در این صورت است که هرکار خلافی را به آسانی انجام می دهد.
روحیه زورگویی: تنبیه بدنی به کودک یاد می دهد که قادر هست دیگران را کتک زده و از این راه به خواسته هایش برسد. از این پس او هم به ضعیف تر از خود زور می گوید و آنان را کتک می زند.
دروغ گویی: یکی از دلیل های دروغ گویی کودکان، ترس از مجازات است. تنبیه بدنی سبب می گردد کودک برای فرار از مجازات، به دروغ گویی متوسل شده، به مرور زمان این رفتار در او تثبیت شود.
به دل گرفتن کینه تنبیه کننده: تنبیه پیوسته کودک سبب می گردد کینه تنبیه کننده را به دل گرفته و در آینده به شکل های گوناگون از تنبیه کننده، انتقام بگیرد. همچنین می بایست توجه داشت، کودکان زیر 5 سال، معنای تنبیه را به درستی نفهمیده و از آن دشمنی، عدم امنیت و خطر برداشت می کنند.
بخش روانشناسی بیتوته
منبع های:
khorasannews.com
آخرین دیدگاه‌ها