مسجد نو شیراز
سفری به دل زیبایی‌های مسجد نو شیراز
بزرگترین مسجد ایران
مسجد نو شیراز
مسجد نو یا مسجد جامع جدید، که به نام مسجد اتابک هم شناخته می‌شود، به عنوان دومین مسجد شیراز از دید ارزش تاریخی شناخته می‌شود. این مسجد با مساحتی بیش از ۲۰ هزار متر مربع، بزرگترین مسجد ایران است.
در گذشته، مسجد نو به عنوان مکانی برای اقامه نماز جمعه در شیراز شناخته می‌شد، اما با ساختمان‌سازی‌ها و تغییراتی که در سال‌های اخیر بر روی آن اعمال شده، از ارزش تاریخی و بافت قدیمی آن کاسته شده است، از جمله سقف فلزی که بر روی محوطه‌ای وسیع از آن نصب شده است. این مسجد در فلکه شاهچراغ و روبروی بقعه شاهچراغ در شهر شیراز واقع شده و در سال ۱۳۱۰ به ثبت اثرهای ملی ایران رسیده است.
تاریخ مسجد نو شیراز
تاریخچه مسجد نو شیراز
مسجد نو شیراز در سال ۵۹۰ هجری قمری به دست اتابک سعد بن زنگی ساخته شد. این مسجد در ابتدا به نام مسجد اتابک شناخته می‌شد، اما پس از زلزله‌های شدید در سال‌های ۶۹۰، ۱۱۸۳ و ۱۲۹۶ هجری قمری که سبب ویرانی بنا شدند، مسجد دوباره ساخته و به نام مسجد نو شناخته شد. این مسجد در مقابل بارگاه شاهچراغ در شهر شیراز واقع شده است.
این ساختمان، نخستین بار توسط اتابک سعد بن زنگی بنا شده بود، که در آن زمان به عنوان خانه ای برای او و خانواده اش بود. پس از بیماری فرزندش، او نذر نمود که اگر پسرش بهبود بیابد، خانه را خراب نموده و یک مسجد بنا نماید. به زودی بعد از این، پسرش بهبود یافت و اتابک نذر خود را به اجرا در آورد.
این مسجد در گذشته به عنوان “اتابکی” شهرت داشته است؛ اما با توجه به بازسازی‌هایی که در طول تاریخ صورت گرفته، به نام “مسجد نو” شناخته می‌شود. مسجد نو شیراز، که بزرگترین مسجد ایران است، مورد تعمیرات و بازسازی قرار گرفته است. از جمله بازسازی‌ها و تعمیراتی که در طول دوره‌های مختلف انجام شده، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
در سال ۹۹۵ هجری قمری، خواجه سعدالدین شیرازی معروف به شاه نوازخان، وزیر دکن هندوستان، و در سال ۱۱۸۳ هجری قمری، صادق خان، برادر کریم خان زند، مسجد را تجدید و تعمیر نمودند.
در سال ۱۲۶۹ هجری قمری، مسجد به علت زلزله صدمه کلی دید؛ به طوری که جز طاق بزرگ به سمت مغرب و کریاس متصل به آن و شبستان پشت به قبله، بقیه خراب شدند و بین سال‌های ۱۲۷۱ تا ۱۲۷۳ توسط حاجی میرزا علی اکبر قوام الملک شیرازی بازسازی گردید.
در سال ۱۳۰۱ هجری قمری، شبستان معروف به مقصودیه خراب شد که آن هم توسط فتحعلی خان، پسر میرزا علی اکبر قوام الملک، دوباره ساخته شد.
در سال ۱۳۵۰ هجری قمری، معین الشریعه واعظ اصطهباناتی، از طرف حاجی محمد باقر بهبهانی، مسجد را تعمیر و سردر آن که به کلی خراب شده بود، از نو بنیاد نمود. در دوره‌های اخیر، از طرف اداره باستان‌شناسی، تعمیرات و مرمت‌های ضروری در بنای مسجد صورت گرفته است.
معماری مسجد نو شیراز
معماری مسجد نو شیراز
بنای مسجد نو در شیراز شامل صحن مرکزی بزرگ، ایوان‌ها و رواق‌های جانبی، شبستان‌های ستوندار جنوبی، و چهار ورودی است که در کل مساحتی حدود ۲۰,۰۰۰ متر مربع را پوشش می‌دهد. این مسجد از جهات مختلف دارای چهار ورودی است که از راه رواق‌ها و دالان‌هایی به صحن راه پیدا می‌کنند. ورودی‌ها از بیرون با تزیینات کاشی‌کاری آذین شده‌اند که زیادتر به دوره‌های اخیر تعلق دارد. صحن میانی مسجد به ابعاد مختلفی ارائه شده است، اما در میانه دارای سه حوض آب و ردیفی از درختان کهنسال است. مسجد از چهار جهت توسط رواق‌های یک طبقه و ایوان‌های چهارگانه محدود شده است.
در اطراف ایوان شمالی و جنوبی، به قرینه یکدیگر، ۲۴ دهانه، و در اضلاع شرقی و غربی، ۱۲ دهانه رواق در اطراف ایوان‌ها ساخته شده است. بسیاری از این دهانه‌ها و رواق‌ها با دیوار یا شبکه‌های چوبی مسدود شده‌اند. علاوه بر صحن مرکزی، مسجد دارای دو حیاط کوچکتر در طرف جنوبی است، که یکی به نام باغچه به دبستانی تبدیل شده و دیگری حیاط منجلاب مسجد است. در میانه ضلع جنوبی صحن، ایوان جنوبی به ارتفاع ۴۰ و عرض ۲۵ متر با رواق‌ها و غرفه‌های دوطبقه کناری وجود دارد، که به قرینه آن در ضلع شمالی، ایوان دیگری قرار دارد. در پیشانی و زیر طاق این ایوان، کاشی‌کاری‌های قدیمی دیده می‌شود و در پاکار طاق آن، کتیبه‌ای قرآنی به خط ثلث نوشته شده است.
تزیینات مسجد نو شیراز
مسجد نو در شیراز با تزییناتی از جمله طاقنماهای نماسازی شده، زیبایی فراوانی دارد. ایوان شمالی دارای نیم‌گنبد و طاق گهواره‌ای است که در دوره نسبتاً جدید با مصالح جدید جایگزین شده است. پشت این ایوان، یکی از ورودی‌های مسجد قرار دارد که بر بقایای کاشی‌کاری نمای خارجی آن، نام ناصرالدین شاه ثبت شده است. ایوان غربی نیز دارای کاشی‌کاری معرق می‌باشد. در پاکار طاق این ایوان، کتیبه‌ای قرآنی به خط ثلث نگاشته شده و در پایان آن، تاریخ ۱۲۷۵ هجری قمری قید شده است. ایوان شرقی نیز تقریباً با همان خصوصیات، دارای کتیبه قرآنی به خط ثلث است و در پشت سر آن، یکی از ورودی‌های مسجد قرار دارد که به فلکه جلوی امامزاده شاهچراغ باز می‌شود. این سردر جدید است.
در پشت ایوان جنوبی و ضلع جنوبی مسجد، دو شبستان ستوندار، یکی بزرگ و دیگری کوچکتر، قرار دارد. شبستان بزرگ دارای پوشش کوتاه طاق و گنبد است که بر روی ۲۴ ستون سنگی در ۴ ردیف ۶ تایی هرکدام به ارتفاع ۵/۲ متر قرار گرفته است. شبستان کوچکتر در شرق شبستان بزرگ قرار دارد و ستون‌ها و طاق‌های آن از سنگ و گچ ساخته شده است. شبستان مسجد دارای محرابی کاشی‌کاری و نفیس است که با نقوش هندسی و خطوط تزئینی از جنس کاشی معرق به رنگ‌های سیاه و زرد و فیروزه‌ای زینت‌یافته و در میانه آن، لوحه‌ای واقع شده که به طور حتم از جای دیگری به اینجا منتقل شده است. بر روی این لوحه، اسامی دوازده امام و عبارات دیگری نوشته شده است. شبستان‌های مسجد در دوره‌های مختلف مورد تعمیر و بازسازی قرار گرفته‌اند.
سوالات متداول در خصوص مسجد نو شیراز
۱. مسجد نو شیراز چه زمانی ساخته شده است؟
مسجد نو شیراز در سال ۵۹۰ هجری قمری بدست اتابک سعد بن زنگی ساخته شد.
۲. برای چه مسجد نو به نام “نو” شناخته می‌شود؟
این مسجد بعد از ویرانی‌های ناشی از زلزله در سال‌های ۶۹۰، ۱۱۸۳ و ۱۲۹۶ هجری قمری، مجدداً بازسازی و نوسازی شده و به نام “مسجد نو” شناخته می‌شود.
۳. چه ویژگی‌هایی از معماری مسجد نو شیراز برجسته است؟
این مسجد شامل صحن وسیع مرکزی، ایوان‌ها، رواق‌های جانبی، و شبستان‌های ستوندار جنوبی است که مساحت آن حدوداً ۲۰۰۰۰ متر مربع را پوشش می‌دهد.
۴. چه کسانی در طول تاریخ به بازسازی مسجد نو شیراز پرداختند؟
می‌توان به خواجه سعدالدین شیرازی، صادق خان، حاجی میرزا علی اکبر قوام الملک شیرازی، فتحعلی خان، و معین الشریعه واعظ اصطهباناتی اشاره نمود که هرکدام در دوره‌های مختلف به بازسازی و تعمیرات این مسجد پرداختند.
۵. چطور می‌توان به مسجد نو شیراز دسترسی پیدا نمود؟
مسجد نو شیراز در فلکه شاهچراغ، روبروی بقعه شاهچراغ قرار دارد و دسترسی به آن از راه معابر عمومی شهری و مسیرهای پیاده‌روی به آسانی امکان‌پذیر است.
سخن پایانی نوشته در خصوص ی مسجد نو شیراز
این مسجد، با تاریخچه طولانی بازسازی و تعمیرات متعدد، نه تنها به عنوان یک مرکز مذهبی مهم در شیراز، بلکه به عنوان یک شاهکار معماری با ارزش تاریخی شناخته می‌شود. با وجود چالش‌های زیاد زمان و تاریخ، مسجد نو شیراز همچنان امروزه به عنوان نمادی از هنر و دین، میان جاودانه‌ترین اثرهای معماری ایران باقی مانده است. این مسجد با آرامش صحن‌هایش و زیبایی طراحی‌های داخلی و خارجی خود، همواره مکانی است که بازدیدکنندگان را درگیر خود می‌نماید و تجربه‌ای است که هر ساله میلیون‌ها گردشگر و زائر را به خود جذب می‌نماید.
آخرین دیدگاه‌ها