نخستین کولر تاریخ در ایران

[ad_1]

  اولین کولر تاریخ در ایران

 هر زمان صحبت از کولرهای سنتی به میان می‌آید، بدون شک بادگیرها بویژه بادگیرهای یزد با آن شکل بخصوص و چوب‌هایی که بر سر دارند، نخستین تصویری است که به ذهن متبادر می‌شود.
  ابتکاری که کویرنشینان با استفاده از آن به مقابله با گرما رفتند و در طول سالیان متمادی توانستند با این ابزار ساده بر آفتاب سوزان کویر غلبه نموده و در گرم‌ترین روزهای سال بدون استفاده از کوچک‌ترین ابزاری که نمادی از فناوری باشد، خنکای نسیمی دلنشین را به داخل خانه‌های خود بیاورند.
بادگیرها، برج هایی هستند که برای تهویه بر بام خانه ها ساخته می گردد. بادگیر را همچنین بالای آب انبارها و دهانه معدن ها برای تهویه می سازند.
در خانه ها هوای خنک از بادگیر که نوع ابتدایی تهویه مطبوع به شمار می رود، به اتاق های طبقه همکف یا زیرزمین ها فرستاده می گردد. بادگیرها از عناصر و نماد های معماری ایرانی هستند، ولی امروزه در بسیاری کشورهای خاورمیانه کپی برداری واستفاده می شوندکه نمونه آن امیرنشین کوچک دبی است.
اساسا کولر آبی که در جهان به نام کولر ایرانی نیز شناخته می گردد، ریشه ای ملی دارد و کارشناسان، بادگیرهای سنتی را که از چند هزار سال پیش در کشورمان وجود داشته است اجداد کولرهای کنونی می دانند. استفاده از بادگیر از سنوات خیلی قدیم در ایران متداول بوده است. بادگیرها با اشکال مختلف در شهر های مرکزی و جنوب ایران ساخته شده که هر کدام برحسب ارتفاع و جهت باد طراحی و اجرا شده اند.
تا قبل از اختراع کولر برقی و گسترش آن در شهر های مختلف، از بادگیر در ابنیه مختلف مسکونی، مذهبی و خدماتی استفاده می شده است و هنوز هم میتوان باقیمانده این بادگیر ها را در اقلیم گرم و مرطوب جنوب در شهرهایی مثل بندرعباس، بندر لنگه، قشم، بوشهر و اقلیم گرم و خشک نواحی مرکزی مثل کرمان، نایین، یزد، طبس، کاشان، سمنان، اصفهان و حتی بعضی نواحی جنوب شهر تهران مشاهده نمود.

 ساختار بادگیر
بادگیر از مظاهر و نماد های تمدن ایرانی است. دقیقا معلوم نیست نخستین بادگیر در کدام شهر ایران ساخته شده ولی سفرنامه نویسان قرون وسطی زیادتر از بادگیرهای شهرهای کویری و گرم و خشک مثل یزد و گناباد و طبس، کرمان، بم و زاهدان نام برده‌اند. کاریز و بادگیر و خانه‌های گنبدی بدون تردید از نمادهای تمدن ایرانی است.

     اولین کولر تاریخ در ایران

  بادگیر معمولا چهارگوش است و در دیوارهای چهارگانه آن چند سوراخ تعبیه شده است. درون بادگیر با تیغه ها و جدارهایی که از خشت، چوب و خشت ساخته شده است، به چند بخش تقسیم می گردد.
بادگیرها معمولا یکطرفه، چهار طرفه یا هشت طرفه است. در شهر یزد تمامی بادگیرها مرتفع و چهار طرفه یا هشت طرفه هستند؛ ولی برعکس در شهر میبد که در ۵۰ کیلومتری غرب شهر یزد است، بادگیرها کوتاه و یکطرفه هستند.
این امر به این علت است که در میبد، بادهای کویری، توام با گرد و غبار از سمت کویر می وزد و اهالی مجبورند که بادگیرهای خود را پشت به این باد و در جهت باد مطلوب بسازند؛ ولی در یزد، چون بین دو رشته کوه قرار گرفته، بادهای کویری کمتر جریان دارد و میتوان بادگیرهای مرتفع چند طرفه احداث نمود.

 عملکرد بادگیر
عملکرد بادگیر به این صورت است که باد مطلوب را گرفته و آن را به داخل اتاق های اصلی ساختمان، آب انبار یا سرداب هدایت می نماید. در بعضی مساجد حاشیه کویر مثل مسجد قدیمی اردکان و مسجد جامع فیروز آباد در استان یزد دریچه بادگیر درست در بالای محراب قرار دارد. به این ترتیب باد مطلوب وارد بخش های مختلف ساختمان و سبب تهویه و خنکی آن می گردد.

کارکرد بادگیرها با آسان ترین ابزار
برای تقویت عملکرد خنک سازی بادگیر و استفاده از برودت تبخیری، از روش های دیگری نیز استفاده می شده است. به عنوان مثال در شهر بم بادگیری وجود دارد که از ساختمان حدود ۵۰ متر فاصله دارد و با یک کانال زیرزمینی به آن مرتبط است.
در بالای این کانال یک باغچه قرار دارد. پس از آبیاری باغچه، رطوبت آن به دیوار های کانال ارتباطی نفوذ می نماید و نسیم بادی را که از بادگیر به سمت ساختمان جریان دارد، خنک تر می نماید.
در بعضی موارد نیز روی دهانه بادگیر حصیر، سوفال یا بوته های خار قرار می دادند و روی آن آب می پاشیدند و به این راه رطوبت و برودت های هوای ورودی را افزایش می دادند. تا پیش از پیدایش یخچال برقی، در بسیاری خانه ها مواد غذایی را در محوطه زیر بادگیر نگاه می داشتند تا خنک بماند و دیرتر فاسد شود.

    اولین کولر تاریخ در ایران

  تصفیه هوا با خاک؟!
در شهرهایی که باد مطلوب نیز دارای قدری گرد و غبار است، مثل گناباد در استان خراسان معمولا یک فضای خاکریز در زیر بادگیر ایجاد می کنند. مقطع کانال بادگیر را در این قسمت نسبت به مقطع بالای آن قدری عریض تر می گیرند تا شتاب باد کم شدن یابد و غبار و خاک در آن ریخته شود. باد بعد از ورود به دهانه بادگیر و عبور از محوطه خاکریز قدری صاف تر شده و وارد اتاق می گردد.

شهر بادگیرها
شهر تاریخی یزد به شهر بادگیر ها معروف است و به تحقیق، نسبت به دیگر شهر های مرکزی ایران دارای بیشترین تعداد بادگیر است. در این شهر، مرتفع ترین بادگیر جهان یعنی بادگیر باغ دولت آباد وجود دارد که دارای حدود ۳۴ متر ارتفاع است.
ارتفاع دهانه فوقانی این بادگیر هشت طرفه ۱۱ متر است و باد از هر سمتی که بوزد به درون ساختمان هدایت می گردد. در اینجا لازم به توضیح است که بعضی بادگیرها فقط از راه جابه جایی هوا (Convection) داخل بنا را خنک می کنند و بعضی دیگر هم از راه جابه جایی هوا و هم از راه تبخیر (Evaporation) این عمل را انجام می دهند.
سیستم برودتی بادگیر باغ دولت آباد از راه روش دوم است، به این صورت که جریان هوا بعد از ورود به داخل ساختمان از روی یک حوض سنگی کوچک و فواره عبور نموده و سپس از آنجا به دیگر اتاق ها هدایت می گردد. اتاق زیر بادگیر که حوض و فواره در آن قرار دارد به صورت هشتی (هشت ضلعی) است و در های متعددی در آن وجود دارد. هر زمان که نیاز به خنک کردن اتاق خاصی باشد، در بین آن اتاق و اتاق هشتی زیر بادگیر را باز می کنند.

 خوبترین بادگیرهای ایران
خوبترین نمونه بادگیر ها در جنوب كشور را میتوان در بندر لنگه و بندر كنگ كه در ۶ كیلومتری غرب بندر لنگه است دید. هنوز هم بادگیرهای حجیم چهار طرفه، نمود اصلی این دو بندر قدیمی هستند. روش كار بادگیرهای این منطقه مشابه نواحی مركزی ایران است، فقط همان گونه كه عنوان شد، عملكرد برودتی این بادگیر ها فقط از راه جابجایی هوا صورت می گیرد.
نسیم هوای بین خشكی و دریا و به طور كلی باد های محلی در این مناطق از شدت كمتری نسبت به نواحی مركزی ایران برخوردارند و لذا می بایست بادگیر ها حجیم تر باشند تا بتوانند جریان زیادتری از هوا را به درون اطاق انتقال دهند. در بعضی موارد مساحت مقطع بادگیر به بیش از ۸ متر مربع می رسد و بر روی كل بام اطاق قرار می گیرد. در بندر لنگه در نزدیكی ساحل تعداد بادگیر ها زیادتر است و حجم آن ها نیز بزرگتر است، ولی هرچه از ساحل دور شویم، تعداد این بادگیر ها و ابعاد آنها كمتر می گردد به نحوی كه در سمت شمالی بندر تعداد اندكی بادگیر وجود دارد.
 
منبع های:

jamejamonline.ir
tebyan.net

 

[ad_2]

منبع : بیتوته

بیشتر بخوانید :

آخرین دیدگاه‌ها