[ad_1]
دهانه غلامان، شهری باستانی و تاریخی است و در ۲ کیلومتری روستاهای ده رستم و قلعه نو و ۴۲ کیلومتری شهر زابل در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد
بقایای این شهر تاریخی در محوطهای به طول تقریبی ۴ تا ۵ کیلومتر قابل رویت است. این شهر را باستانشناسان ایتالیایی در سال ۱۹۶۰ میلادی کشف و از سال ۱۹۶۲ تا ۱۹۶۵ میلادی این محل را حفاری نمودند.
دهانه غلامان دارای ساختمانهای بزرگ عمومی، معبد، محلههای مسکونی، خیابان، آبراهه، محلههای نظامی و صنعتی میباشد. این شهر تنها مکان باستانی دوران هخامنشیان است که حاکمیت ایران را بر نواحی شرقی به خوبی نشان میدهد.
این شهر که در زیر تودهای عظیم از شنهای روان مدفون شده بود نخستین بار در سال ۱۳۳۹ شناسایی و در طی سالهای ۴۴-۱۳۴۱ مورد خاکبرداری وکاوش قرار گرفت. این شهر در نزدیکی رودخانه خشک رود بیابان و شعبات رودخانه هیرمند شکوفا شد.
این شهر از جهات گوناگونی دارای ارزش میباشد از یک سو تنها شهر خشت وگلی از زمانه هخامنشیان است که در آن بر خلاف سایر اثرهای و شهری به جا مانده از این دوره نشانگر زندگی پادشان و کاخهای مربوط به آنها میتوان به وضوح زندگی مردم عادی و خانههای آنها را در کنار ساختمانها و بناهای عظیم عمومی یا دولتی مشاهده نمود.
از سوی دیگر این شهر از جمله شهرهای منحصر به فرد در شرق ایران است که بدون برنامهریزی رشد نکرده بلکه احداث شهر با نقشه و برنامهریزی مدون و از پیش تعیین شده صورت گرفته است.
بناها و ساختمانهای شهر تماما از خشت و با نقشههای مربع یا مستطیل شکل با نظم و دارای ستونهای زیاد و با پوشش سقفهای گنبد و ضربی میباشند.
در تعبیه ورودی و پنجرهها جهت وزش بادهای سیستان در نظر گرفته شده است و آنچه در این شهر زیادتر از همه مشهود است توجه مردم این شهر به مذهب و اجرای آئینهای ویژه نیایشی در آن میباشد که به همین دلایل بسیاری این شهر را به نام معبد دهانه غلامان نیز میشناسند.
در نتیجه کاوشهای صورت گرفته، نیایشگاهی بزرگ با نقشه مربع (۵۳×۵۳) متر از زیر ماسههای روان بیرون آمد که مهمترین بنا در بین ساختمانهای شهر محسوب میشود. در این محل چندین نوع آتشدان مذهبی و سکو به صورت تک یا جفت در اشکال متفاوت وجود دارد که مراسم ویژه مذهبی در ان اجرا میشده است. این شهر دارای زمان حیات کوتاهی بوده و به شتاب متروک و خالی از سکنه شده است.
بعضی از مورخین این شهر را همان شهر زرک یا زرنگ؛ پایتخت ایالت زرنکای یا درانگیانا که در کتیبههای دوران هخامنشی همانند کتیبههای داریوش در بیستون کرمانشاه، شوس، تخت جمشید و نقش رستم و همچنین کتیبه خشایارشا در تخت جمشید و یا شهر زرین ذکر شده میدانند.
با توجه به وزش باد های معروف ۱۲۰ روزه سیستان که همواره از شمال غرب به جنوب شرق میوزد. درهای ورودی کلیه خانههای این شهر در ضلع جنوبی ساختمان قرار دارد.
این شهر دارای برج و بارو نمیباشد که در حقیقت ثبات امنیت در آن زمانه را بیان مینماید. باستان شناسان، یکی از عوامل اصلی متروک شدن این شهر را، خشک شدن ناگهانی بستر رودخانه هیرمند میدانند.
شهر دهانه غلامان در عهد هخامنشی و زمانی که در بستر هیرمند آب جریان داشت از ارزش و عظمتی شگرف برخوردار بوده است. این شهر هخامنشی دارای بخشهای مختلف شامل صنعتی، مسکونی، عمومی، مذهبی و بخش حاکم نشین است.
محلههای مسکونی، ساختمانهای بزرگ عمومی، معبد، خزانه شهر، محله صنعتی و نظامی که در مساحت یکصد هکتاری این محوطه ارزشمند جای گرفتهاند بیانگر جایگاه مهم شهر دهانه غلامان در سدههای ۵ و ۶ پیش از میلاد است.
دهانه غلامان از نادرترین محوطههای باستانی فلات ایران بشمار میرود که اطلاعات سودمندی در خصوص آیینهای پرستش را درخود جای داده است.
معماری رسمی هخامنشی و همچنین چگونگی تاثیرپذیری از معماری محلی و اثر از وضع آب و هوایی در ترکیب ساختمانی شهر درآن جمع شده است.
به اعتقاد کارشناسان، شهر دهانه غلامان عمرکوتاهی بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال در سدههای ششم و پنجم پیش از میلاد داشته و با توجه به این که نسبت به طراحی آن هدف هایی ویژه در نظر بوده از دیگر محوطههای باستانی متمایز است.
دهانه غلامان برای زمان کوتاهی مرکز سیاسی، اداری و اجتماعی در این منطقه محسوب میشده است. دهانه غلامان نام جدید این شهر است که از تنگهای طبیعی با همین نام گرفته شده و وجه تسمیه آن به خوبی روشن نیست.
چون دهانه یا تنگه مذکور یکی از راههای ورودی به داخل فلات بوده و در دو سده گذشته برده فروشان، غلامان افریقایی را برای فروش از راه این تنگه به خاک ایران وارد مینمودهاند به این نام معروف شده است.
کشف دو نمونه اثر نقاشی بی مانند روی دیوار یکی از اتاقهای شهر هخامنشی دهانه غلامان باستان شناسان را شگفتزده نمود.
در نخستین اثر نقاشی کشف شده، صحنهای از شکار به عکس کشیده شده که طی آن یک نفر که احتمال میرود حاکم و یا امیری باشد بر کالسکهای که مکعب شکل که توسط یک اسب قوی هیکل کشیده میشود سوار است و با تیر وکمان در حال تعقیب گراز بزرگی است.
یک نیزه به پشت گراز اصابت نموده و تیری نیز در نزدیکی محل نیزه فرود آمده وسوار با تیر وکمان خود درحال رها کردن تیر بعدی است.
این نقاشی در ارتفاع حدود ۹۰ سانتیمتری از کف زمین و در ابعاد ۳۵ در۱۲۰ سانمتیمتر با رنگ سیاه بر دیوارهای یکی از اتاقهای شهر دهانه غلامان نقش بسته و با نقاط سفید رنگی نیز تزیین شده است.
در دومین نمونه نقاشی مکشوفه، اثری بصورت کندهکاری شده بر بالای یک درگاهی و زیر سقف یک اتاق در ابعاد ۴۰ در۵۰ سانتیمتر نقش بسته است.
در این عکس که یک حیوان به احتمال زیاد اسب است روبهروی پلکانی ایستاده و به نظر میرسد که قصد بالا رفتن از این پله ها را دارد. پلکان مذکور به ساختمانی منتهی میشود که عکس یک انسان نیز بالای آن نقش بسته و احتمال میرود یک شاه نشین باشد.
اثرهای موجود دردهانه غلامان در روی یک سلسله بلندی های طبیعی به درازای ۵/۱ کیلومتر و پهنای ۳۰۰ تا ۸۰۰ متر در کنار بقایای دلتای قدیمی و خشک سنارود واقع شده است.
روی سطح زمینهای شهر دهانه غلامان بقایای اثرهای مادی، فرهنگی و به خصوص سفال دیده نمیشود و تنها در بعضی موارد استثنایی نمونههای فرسوده و شکسته سفالی که به باعث فرسایش زیاد غیر قابل تشخیص میباشند به صورت پراکنده در سطح شهر یافت میشود.
بقایای موجود در این شهر از دو گروه ساختمان اصلی و شماری بناهای منفرد ترکیب شده است. یک قسمت شهر در بخش غربی و در درازای آبراههای که شنهای متحرک آن را پرکردهاند قرار داشته و بخش دیگر یعنی قسمت شرقی شهر به دو بخش برابر تقسیم میشد و اثرهای آن تا جائی که به نام قبر زرتشت خوانده میشود ادامه داشته است.
در این دو بخش تعداد ۲۷ بنای قابل تشخیص وجود دارد. این بناها چه از دید بزرگی اندازه و چه از دید نقشه و ترکیب اتاقها و سایر اجزای معماری قابل توجهند.
این ساختمانها دارای کاربرد همگانی؛ مذهبی و اجتماعی بودهاند. بناهای متوسط و کوچک و سکونتی شهر در محله مسکونی و غرب ساختمان شماره ۳ قرار دارند.
در بخش جنوبی و درفاصله حدود ۲ کیلومتری شهر؛ اثرهای و بقایای بنای بزرگی وجود دارد که از آن با نام بنای نظامی یاپادگان یاد شده است. دیوارهای بزرگ و حجیم این بنای بزرگ مربع شکل؛ تقریبا ۲۰۰ متر درازا و حدود ۳ الی ۴ متر پهنا دارند.
در بنای ساختمانهای دهانه غلامان دقت بسیاری به کاربرده شده است. بناها در ردیفهای نسبتا منظمی ساخته شدهاند و به علت وزش بادهای ۱۲۰ روزه که همواره از شمال غربی به سوی جنوب شرقی میوزند؛ درهای ورودی کلیه آانها یا در ضلع جنوبی ساختمانها قرار دارند و یا در مقابل آنها باد شکنی تعبیه شده است.
دیوارهای اصلی ساختمانها با خشتهای مستحکم بنا شده و اتاقها دارای سقفهای هلالی شکل و راست گوشه هستند و از قواعد معماری و زیبایی پیروی میکنند.
محوطه صنعتى شهر دهانه غلامان که در بخش وسیعى در اطراف چالههاى چاه نیمه امروزى قرار گرفته، خارج از محلههاى مسکونى و شهرى آن واقع شده بود. به طوریکه جدایى محله ویژه صنعتگران در سیستان سنتى باسابقه دیرینه است که در زمانهاى خیلی دورتر در شهر سوخته نیز وجود داشته است.
در این شهر بنایی وجود دارد که به احتمال زیاد کاربرد مذهبی در این شهر ۲۵۰۰ ساله داشته است. این بنای چهار گوش با وسعت ۲۵۰۰ متر مربع دارای ۳۶ اتاق شیبدار با یک حیاط مرکزی است.
اتاقهای این بنا تنگ و باریک و کم نور هستند و شرایط بهتری را برای حفاظت از مواد غذایی فراهم آوردهاند. این ساختمان در اصل مکانی برای تولید موادی بوده که در مراسم مذهبی مورد استفاده قرار میگرفتهاند.
در حیاط این بنا، چهار انبار به شکل اتاقهای دراز و کم ارتفاع وجود دارد که تصور میشود به عنوان سردخانه برای نگهداشتن مواد غذایی مورد استفاده قرار میگرفتهاند.
در شماری از این اتاقها، تاسیسات مختلف از جمله پنج آسیاب، کوره، انبارهای کوچک برای نگهداشتن مواد اولیه، وسایل و ابزار کار مثل سنگ ساب، سنگ آسیاب، ابزار سایش و غیره یافت شده است.
در یکی از اتاقهای این بنا نیز سکو و یا محرابی به ارتفاع ۷ ساتنی متر از کف زمین کشف شد که محل شکرگزاری مواد تولید شدهای بوده که در مراسم مذهبی مورد استفاده قرار میگرفتهاند.
در اتاقهای این ساختمان حدود یک صد لیوان سفالی کشف شد که همگی دارای اثر مهر سازنده لیوانها بودند. تعداد کل سفالهای پیدا شده در دهانه غلامان حدود ۵۰ هزار قطعه است که تعداد زیاد اشیا حاکی از بالا بودن سطح اقتصادی جامعه ساکن در دهانه غلامان است.
در این شهر بر خلاف معماری هخامنشی سقفها را گنبدی میساختند و این یکی از موارد نادر در زمان هخامنشی است. یک کانال آبی، شهر را به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم مینماید و احتمالا بخش شمالی به علت وجود ساختمان های بزرگ در آن مربوط به اشراف شهر بوده و بخش جنوب رودخانه مردم معمولی زندگی مینمودند.
در این قسمت سازههای مسکونی توسط کوچههای موازی شرقی غربی تقسیم شدهاند. استخوانهای کشف شده عموما مربوط به پستانداران هستند.
منبع:hamshahrionline.ir
[ad_2]
منبع : بیتوته
آخرین دیدگاهها