انواع محلول ضدعفونی کننده سطوح
انتخاب صحیح محلول‌های ضدعفونی کننده برای پیشگیری از عفونت‌ها
در این نوشته از بیتوته، انواع محلول ضدعفونی کننده سطوح مورد بررسی قرار می گیرد. این انواع محلول‌ها با مکانیسم‌ها و خصوصیات ویژه خود، در ضدعفونی و حفظ سطوح از میکروارگانیسم‌ها کاربرد دارند.
ضدعفونی کننده سطوح
ضدعفونی‌کننده چیست؟
ضدعفونی‌کننده‌ها یا مواد آنتی‌سپتیک یک دسته از ترکیبات زیست‌کش هستند که بر روی سطوح، بافت‌های زنده پوست و بدن به کار می‌روند. این ترکیبات با تأثیر بر روی باکتریها، ویروس‌ها، قارچ‌ها، اسپورهای باکتری، و سایر ارگانیسم‌ها، آنها را از بین می‌برند یا از رشد آنها پیشگیری می‌کنند. بر پایه تاثیرات مختلفی که دارند، این ترکیبات به دو دسته میکروب‌کش و مهارگر باکتری تقسیم می‌شوند.
در عین حال، گندزداها به عنوان مواد پاک‌کننده برای ابزار، وسایل، لباس‌ها، کاشی‌ها، وان حمام، دستشویی و حمام استفاده می‌شوند. این مواد برای پاکیزگی سطوح غیرزنده مورد استفاده قرار می‌گیرند و با ضدعفونی‌کننده‌ها که برای بافت‌ها و موجودات زنده استفاده می‌شوند، تفاوت دارند.
ضدباکتری‌ها، ضدعفونی‌کننده‌هایی هستند که دارای خاصیت ضدباکتریایی مشخصی هستند. در عین حال، موادی که به ویروس‌ها اثر می‌گذارند به عنوان داروهای ضدویروس شناخته می‌شوند.
توجه داشته باشید که ضدعفونی به معنای کاملاً استریل کردن نیست و شاید بعد از استفاده از ضدعفونی‌کننده، بعضی از اشکال مقاوم باکتریها مثل اسپور یا هاگ باکتری و حتی پریون‌ها از بین نروند.
محلول ضدعفونی کننده
کاربرد ضدعفونی‌کننده‌ها
ضدعفونی‌کننده‌ها از عفونت، پوسیدگی و سپتیسمی پیشگیری می‌کنند. استفاده از ضدعفونی‌کننده‌ها برای تأمین تندرستی خیلی ضروری است و از عوامل مهم پیشگیری از بیماری‌ها به‌خصوص، بیماری‌های قابل سرایت می‌باشد. تفاوت اصلی میان ضدعفونی‌کننده و پادزیست یا آنتی‌بیوتیک در این است که مواد ضدعفونی‌کننده فقط استعمال خارجی دارند و باکتریها را نابود می‌سازند در حالی که پادزیست‌ها بعد از استفاده خوراکی یا تزریقی وارد خون می‌شوند و عوارض کمی برای بدن دارند. همچنین از مواد ضدعفونی‌کننده برای ساخت مواد گندزدا استفاده می‌شوند.
مواد ضدعفونی‌کننده شامل دو دسته هستند، مواد ضدعفونی‌کنندهٔ باکتری کش (به انگلیسی: Bactericide) که قابلیت نابود سازی مستقیم سلول باکتری از راه نابودسازی دیواره آن که منجر به جذب آب، تورم و ترکیدن آن می‌شود را دارند و مواد ضدعفونی‌کنندهٔ مهارگر باکتری (به انگلیسی: Bacteriostatic) که از رشد و تقسیم سلولی باکتری پیشگیری می‌کنند.
اگرچه امروزه کمتر اشخاص به طور مستمر سطوح و لوازم را ضدعفونی می‌کنند، اما در بعضی مواقع ویژه، نیاز به ضدعفونی کردن محیط شاید حتی در دورانی که شدت پاندمی کمتر شده باشد. به عنوان مثال، اگر کیسه‌های خرید را روی سطوح عمومی قرار دهید و سپس آنها را در خانه بیاورید، شاید به ضدعفونی کردن آنها نیاز داشته باشید.
همچنین، برای حفظ بهداشت فردی و شستشوی اجزای خانه، استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده تاثیرگذار است. به‌طور مثال، برای شستشوی سرویس بهداشتی، حمام و سینک، از محلول‌های ضدعفونی‌کننده استفاده نمایید. می‌توانید از محصولات آماده یا مخلوط‌های خانگی با استفاده از مواد مثل الکل ایزوپروپیلی، اسپری‌های ضدعفونی‌کننده، یا حتی محلول آب و سرکه به عنوان ضدعفونی‌کننده استفاده نمایید.
با اینکه شدت پاندمی شاید کم شدن یابد، اما توجه به بهداشت شخصی و محیط زندگی همچنان ارزش دارد. انتخاب روش‌ها و مواد مطمئن و مؤثر برای ضدعفونی سطوح می‌تواند به حفظ سلامت و پیشگیری از انتقال عفونت‌ها کمک نماید.
آماده کردن ضدعفونی کننده خانگی
ویژگی‌های خوبترین ضدعفونی‌کننده برای سطوح
عدم ایجاد حساسیت:ضدعفونی‌کننده می بایست به گونه‌ای باشد که احتمال ایجاد حساسیت تنفسی، چشمی و پوستی را کم شدن دهد تا اشخاص مختلف بتوانند بدون مشکل از آن استفاده کنند.
قدرت کافی برای از بین بردن ویروس‌ها:اثبات شده باشد که ضدعفونی‌کننده قدرت کافی برای از بین بردن ویروس‌ها، باکتریها و سایر میکروب‌ها را دارد.
اثر طولانی زمان و ماندگاری بالا:می بایست توانایی ماندگاری طولانی زمان داشته باشد تا سطوح به زمان طولانی بعد از استفاده از ضدعفونی‌کننده پاکیزه باقی بمانند.
قیمت و حجم مناسب:می بایست قیمت مناسبی داشته باشد و حجم آن برای استفاده در دفعات متعدد مناسب باشد.
دوستدار محیط زیست:می بایست از مواد دوستدار محیط زیست تشکیل شده باشد و به محیط زیست صدمه نرساند.
عدم صدمه به انسان و حیوان:می بایست برای انسان و حیوانات بی‌خطر و بدون عوارض جانبی باشد.
عدم تولید بو و گاز:می بایست بدون تولید بو یا گاز ناخواسته اثر نماید تا در استفاده محیط‌های مختلف مناسب باشد.
سریع الاثر:می بایست در حداقل زمان ممکن (با توجه به تعاریف مربوطه مثل CDC) اثربخش باشد.
باقیمانده نداشته باشد:پس از استفاده نباید باقیمانده‌ای بر روی سطوح بگذارد.
سازگاری با سطوح:می بایست با سطوح و تجهیزات پزشکی سازگاری داشته باشد و به آنها صدمه نرساند.
استفاده آسان:می بایست در شکل‌ها و فرمولاسیون‌های مختلف، مثل دستمال مرطوب، اسپری، پرکردن مجدد و … در دسترس باشد. دستورالعمل استفاده می بایست ساده و شامل اطلاعات در مورد تجهیزات حفاظتی شخصی باشد.
محلول در آب:می بایست به آسانی در آب حل شود.
غیرقابل اشتعال:می بایست نقطه اشتعال آن بالای 150 درجه فارنهایت (65 درجه سانتیگراد) باشد.
محلول‌های ضدعفونی کننده سطوح
ارزش استفاده از ضدعفونی‌کننده‌ها:استفاده مؤثر از ضدعفونی‌کننده‌ها به عنوان بخشی از استراتژی چند گانه در بیمارستانها به منظور پیشگیری از عفونتهای بیمارستانی حائز ارزش است.
تأثیر ضدعفونی‌کننده بر سطوح:سطوح به عنوان جزءی از فرآیند انتقال میکروارگانیسم‌ها مطرح می‌شوند. ضدعفونی‌کردن سطوح سبب کم شدن خطر انتقال میکروب‌ها از سطح به دست‌ها و برعکس می‌شود.
ضدعفونی‌کننده بر سطوح غیر بحرانی:استفاده از ضدعفونی‌کننده روی سطوح غیر بحرانی می‌تواند به بهبود شرایط بهداشتی محیط کمک نماید، به‌عنوان مثال، پاکیزه کردن کف بیمارستان.
کم شدن تعداد باکتریها با استفاده از آب و صابون:پاکیزه کردن کف با آب و صابون می‌تواند کم شدن 80٪ تعداد باکتریها را ایجاد نماید.
استفاده از مواد ضدعفونی کننده مثل فنل:استفاده از ضدعفونی‌کننده‌هایی مثل فنل می‌تواند سبب کم شدن 94.9٪ -99.9٪ بر جمیعت میکروبی روی کف اتاق شود.
تاثیرات سمی مواد ضدعفونی‌کننده:مواد ضدعفونی‌کننده دارای تاثیرات سمی می‌باشند و می بایست با احتیاط استفاده شوند تا تاثیرات جانبی بر سلول‌های انسانی ایجاد نشود.
قوانین مرتبط با مواد ضدعفونی‌کننده:بعضی کشورها قوانین خاصی در خصوص ثبت و بررسی مواد ضدعفونی‌کننده تعیین می‌کنند. به‌عنوان مثال، EPA در ایالات متحده و آژانس اداره مقررات آفت کش‌ها در کالیفرنیا این مواد را تحت نظر دارند.
آماده سازی ضدعفونی کننده
پاکیزه کردن با مواد ضدعفونی کننده یا گندزدا
در پاکیزه کردن سطوح، استفاده از مواد ضدعفونی کننده یا گندزدا به عوامل مختلفی بستگی دارد. در زیر تفاوت‌ها و مواردی که می بایست در نظر گرفته شوند را می‌آوریم:
موارد استفاده مواد ضدعفونی کننده و گندزدا
مواد ضدعفونی کننده معمولاً برای کشتن یا کم شدن میکروب‌ها و ویروس‌ها بر روی سطوح استفاده می‌شوند.
گندزداها هدف اصلی خود را در از بین بردن میکروارگانیسم‌ها و گرد و غبار از سطوح بیرونی تعیین نموده‌اند.
ترکیبات مواد ضدعفونی کننده و گندزدا
مواد ضدعفونی کننده شاید شامل ترکیباتی مثل الکل، پراکسید هیدروژن، کلر، کینولین و غیره باشند.
گندزداها معمولاً ترکیباتی مثل صابون، مواد شوینده، اسیدها، یا حتی حرارت را به کار می‌برند.
عملکرد مواد ضدعفونی کننده و گندزدا
مواد ضدعفونی کننده زیادتر به کشتن میکروب‌ها و پیشگیری از شیوع عفونت تمرکز دارند.
گندزداها بر روی پاکیزه کردن، حذف لکه‌ها، گرد و غبار و کم شدن ریسک انتقال میکروب‌ها تأکید دارند.
استفاده در صنعت پزشکی مواد ضدعفونی کننده و گندزدا
مواد ضدعفونی کننده الکلی و غیرالکلی به عنوان ضدعفونی کننده سطوح پزشکی عمدتاً استفاده می‌شوند.
گندزداها هم معمولاً در پاکیزه کردن و ضدعفونی سطوح پزشکی و محیط‌های بهداشتی از جمله دستگاه‌های پزشکی استفاده می‌شوند.
قابلیت صدمه‌رسانی مواد ضدعفونی کننده و گندزدا
بعضی مواد ضدعفونی کننده شاید بعضی از سطوح را صدمه برسانند، به خصوص سطوح حساس مثل چرم یا پلاستیک.
گندزداها معمولاً برای پاکیزه کردن سطوح حساس تر و استفاده در منازل عمومی مناسب‌تر هستند.
با توجه به نیازها و موارد ویژه، انتخاب بین مواد ضدعفونی کننده و گندزدا شاید متغیر باشد. در صورت استفاده صحیح، هر دو نوع ماده می‌توانند به تمیزی و بهداشت سطوح کمک کنند.
تاثیرات ضدعفونی‌کننده‌ها بر میکروب‌ها و سلول‌های زنده
ضدعفونی‌کننده‌ها تاثیرات مختلفی روی میکروب‌ها و سلول‌های زنده دارند. در زیر توضیحاتی در خصوص روش عملکرد آنها آورده شده است:
اثر بر روی غشاهای سلولی
تخریب غشای خارجی: بعضی از ضدعفونی‌کننده‌ها اثر خود را بر روی غشای خارجی دیواره باکتریها مثل فسفولیپیدها و لیپوپلی‌ساکاریدها اعمال می‌کنند. این اثر شامل حل مولکولهای غیرقطبی در لیپیدها و نفوذ آنها به داخل سلول می‌شود که در آخر به تخریب غشا منجر می‌شود.
اثر بر روی دیواره باکتریایی
ضدعفونی‌کننده‌ها می‌توانند به دیواره باکتری نفوذ نموده و آن را از بین ببرند.
اثر بر روی غشای سیتوپلاسمی
این مواد شاید با وارد شدن به سلول از راه نفوذ غیراختصاصی و به آهستگی، به تخریب غشای سیتوپلاسمی منجر شوند.
اثر بر روی متابولیسم
بعضی ضدعفونی‌کننده‌ها بر روی فرایند تولید ATP (آدنوزین تری‌فسفات) عمل نموده و متابولیسم باکتری را مختلف می‌کنند.
اثر بر روی سیتوپلاسم و هسته
بعضی شاید به سیتوپلاسم و هسته سلول نفوذ نموده و تغییراتی در داخل سلول ایجاد کنند.
اثر بر روی اسپورهای باکتریایی
اسپورهای باکتریایی به علت وجود اسید دیپیکولینیک خیلی مقاوم به ضدعفونی‌کننده‌ها هستند. این اسید ایجاد مقاومت در برابر فرمهای اسپوری شکل می‌دهد.
به طور کلی، عملکرد ضدعفونی‌کننده‌ها به وسیله استمرار این فرآیندها منجر به کم شدن یا از بین بردن میکروب‌ها و حفظ بهداشت محیط می‌شود.
بهداشت خانگی
دسته‌بندی ضدعفونی‌کننده‌های شیمیایی بر پایه عملکرد
A – ضدعفونی‌کننده سطح بالا (High Level)
قادر به کشتن اسپورهای باکتریایی در غلظت کافی و شرایط مناسب است. این نوع ضدعفونی‌کننده انتظار می‌رود تمام میکروارگانیسم‌های دیگر، شامل شکل رویشی را نیز کشته باشد.
B – ضدعفونی‌کننده سطح متوسط (Intermediate Level)
قادر به از بین بردن تمام باکتری‌های دارای لیپید (چربی دیواره سلولی)، از جمله باسیلوس سل (مایکوباکتریوم توبرکلوزیس) و بعضی از ویروس‌های غیرلیپید (بدون پوشش) و قارچ‌ها، به غیر از اسپورهای باکتریایی را از بین می‌برد.
C – ضدعفونی‌کننده سطح پایین (Low Level)
قادر به کشتن شکل رویشی تمام باکتریها (به جز باسیلوس سل)، ویروس‌های پوشش‌دار، بعضی از ویروس‌های غیرلیپیدی یا بدون پوشش و بعضی از قارچ‌ها می‌باشد.
انواع مواد ضدعفونی‌کننده بر پایه ماهیت
الکل
ترکیب:الکل یک ترکیب آلی محلول در آب است.
دو نوع اصلی: اتانول و ایزوپروپیل.
مکانیسم عملکرد: تخریب پروتئین‌ها.
اتانول با غلظت 60-80% دارای بیشترین اثر میکروب‌کشی.
ایزوپروپیل 20% قادر به تخریب کیست‌های انگل‌های تک‌یاخته‌ای مثل Acanthamoeba culbertsoni.
کلر و ترکیبات آن
ترکیب:کلر مربوط به گروه هفتم جدول تناوبی یا هالوژنها.
ترکیبات شایع: هیپوکلریت سدیم (آب ژاول یا وایتکس) با غلظت بین 6.15%–5.25%.
کلر ضدعفونی‌کننده سطح متوسط.
اثر میکروب‌کشی کلر وابسته به تشکیل hypochlorous acid (HOCl).
مکانیسم دقیق عملکرد کلر شناخته نشده، اما تاثیرات شامل اکسیداسیون جز سولفیدریل آنزیم و اسیدهای آمینه می‌شود.
فرمالدئید
ضدعفونی‌کننده سطح بالا با اثر وسیع الطیف.
دو برگه: محلول و گازی.
تخریب میکروارگانیسم‌ها با آلکیله‌نمودن گروه‌های آمین و سولفیدریل پروتئین‌ها.
مشکلات: خاصیت سرطانزایی و محدودیت در استفاده طولانی زمان.
گلوتارالدئید
عملکرد
ضدعفونی‌کننده سطح بالا (High Level).
محلول آبی گلوتارالدئید دارای خاصیت اسیدی بوده و توانایی از بین بردن اسپور باکتریها را ندارد.
مشکلات: عدم پایداری در نگهداشتن طولانی زمان (حداکثر یک ماه).
تخریب میکروارگانیسم‌ها با آلکیله‌نمودن گروه‌های سولفیدریل، هیدروکسیل، کربوکسیل و آمینو.
پراکسید هیدروژن (آب اکسیژنه)
عملکرد
تاثیرات مطلوب: ضد باکتری، ویروسیدال، اسپورسیدال، و قارچ کش.
مکانیسم عملکرد: تولید رادیکال‌های هیدروکسیل که لیپیدها، DNA و سایر اجزای سلولی را حمله می‌کنند.
محلول 0.5% در یک دقیقه باکتریها و ویروس‌ها را از بین می‌برد و در 5 دقیقه مایکوباکتریوم و قارچ‌ها را از محیط حذف می‌نماید.
محلول 10% قادر به از بین بردن 1000000 اسپور گونه‌های باسیلوس در 60 دقیقه می‌باشد.
محلول 7% در 6 ساعت عمل اسپورکشی را انجام می‌دهد.
پراستیک اسید
اثر سریع روی میکروارگانیسم‌ها.
مزیت ها: فقدان محصولات جانبی مضر، اثرگذاری در دمای پایین و بر روی مواد آلی.
مکانیسم عملکرد: تخریب پروتئین‌ها با نفوذ پذیری دیواره سلولی و اکسیداسیون گروه‌های سولفیدریل و گوگرد در پروتئین‌ها و آنزیم‌ها.
ترکیب پراستیک اسید و پراکسید هیدروژن
ترکیب 0.08% پراستیک اسید و 1% پراکسید هیدروژن خوبتر از مایکوباکتریوم‌های مقاوم به گلوتارآلدیید عملکرد دارد.
یدوفورها
مثال: پوویدون آیوداین (BETADINE).
مکانیسم عملکرد: نفوذ به دیواره سلولی میکروارگانیسم‌ها و اختلال در ساختار پروتئین و سنتز اسید نوکلئیک.
ارتوفتالالدئید (OPA)
ضدعفونی‌کننده سطح بالا.
مکانیسم عملکرد مشابه گلوتارالدئید با تخریب پروتئین‌ها و اختلال در غشای سلولی.
فنل
مکانیسم عملکرد: نفوذ و اختلال دیواره سلولی، رسوب پروتئین‌های سلولی.
اثر بالا با غلظت‌های بالا و پایین.
ترکیبات آمونیوم چهار ظرفیتی
اثر با غیرفعال کردن سیستم آنزیم سلولی و تخریب پروتئین و اختلال در غشای سلولی.
گزارشات آلودگی نیز گزارش شده است.
استفاده از محلول ضدعفونی کننده
ضدعفونی کننده خانگی
علاوه بر ضدعفونی کننده های شیمیایی قادر هستید شماری از شوینده و ضدعفونی کننده ها را خودتان در منزل تولید نموده و استفاده نمایید. نکته ای که می بایست توجه داشته باشید این است که همه مواد شوینده را بدون آگاهی از خاصیت آنها ترکیب نکنید.
برای آماده کردن ضدعفونی کننده سطوح خانگی، مواد زیر را نیاز دارید:
نصف فنجان الکل ۷۰% مخصوص ضدعفونی
نصف فنجان سرکه سفید
۵ قطره روغن لیمو گیاهی
۵ قطره روغن اسطوخودوس
نصف فنجان آب مقطر
یک بطری اسپری دار شیشه ای
طریقه آماده کردن:
ابتدا نصف فنجان الکل ۷۰% را به همراه مقداری آب مقطر داخل یک بطری شیشه‌ای بریزید و خوب هم بزنید.
سپس ۵ قطره روغن لیمو گیاهی و ۵ قطره روغن اسطوخودوس را به ترکیب اضافه نموده و بطری را تکان دهید.
حتماً از بطری شیشه‌ای استفاده نمایید، چرا که روغن‌های گیاهی شاید به بطری پلاستیکی عکس العمل نشان دهند.
حاصل نهایی این ترکیب، ضدعفونی کننده‌ای است که می‌توانید از آن برای پاکیزه کردن وسایل منزل، سطوح آشپزخانه، حمام و سرویس بهداشتی استفاده نمایید. این محلول خانگی با ترکیب مواد طبیعی، به آسانی می‌تواند بهداشت محیط زندگی شما را حفظ نماید.
سوالات متداول در خصوص انواع محلول ضدعفونی کننده سطوح
سوال 1: محلول پراکسید هیدروژن چطور عمل می‌نماید؟
محلول پراکسید هیدروژن با تولید رادیکال‌های هیدروکسیل عمل می‌نماید که به لیپیدها، DNA و سایر اجزای سلولی حمله نموده و ایشان را از بین می‌برد. غلظت‌های مختلف این محلول توانایی از بین بردن باکتریها، ویروس‌ها، اسپورها و قارچ‌ها را دارند.
سوال 2: چطور مکانیسم عملکرد پراستیک اسید در ضدعفونی کننده سطوح است؟
پراستیک اسید با تخریب پروتئین‌ها و نفوذ پذیری دیواره سلولی میکروارگانیسم‌ها عمل می‌نماید. این ترکیب می‌تواند باکتری‌های گرم منفی و گرم مثبت، قارچ‌ها و مخمرها را در کمتر از 5 دقیقه با غلظت ppm 100 از بین ببرد.
سوال 3: چه مکانیسمی در ترکیب پراستیک اسید و پراکسید هیدروژن وجود دارد؟
ترکیب پراستیک اسید و پراکسید هیدروژن با تخریب پروتئین‌ها و اختلال در غشای سلولی میکروارگانیسم‌ها عمل می‌کنند. غلظت 0.08% پراستیک اسید و 1% پراکسید هیدروژن در این ترکیب خوبتر از مایکوباکتریوم‌های مقاوم به گلوتارآلدیید عملکرد دارد.
سوال 4: چطور ترکیبات آمونیوم چهار ظرفیتی در ضدعفونی کردن سطوح عمل می‌کنند؟
ترکیبات آمونیوم چهار ظرفیتی با غیرفعال کردن سیستم آنزیم سلولی، تخریب پروتئین و اختلال در غشای سلولی میکروارگانیسم‌ها عمل می‌کنند.
سوال 5: چه اثراتی در غلظت‌های مختلف پراکسید هیدروژن برروی اسپورهای باسیلوس مشاهده می‌شود؟
غلظت‌های مختلف پراکسید هیدروژن در زمان‌های مختلف توانایی از بین بردن اسپورهای باسیلوس را دارند. برای مثال، محلول 10% در زمان 60 دقیقه قادر به از بین بردن 1000000 اسپور گونه‌های باسیلوس می‌باشد.
سخن پایانی نوشته در خصوص ی انواع محلول‌های ضدعفونی کننده سطوح
به طور کلی، می بایست تاکید کنیم که استفاده از محلول‌های ضدعفونی کننده سطوح امری ضروری و حیاتی برای حفظ بهداشت و پیشگیری از انتقال عفونت‌هاست. با استفاده از این محلول‌ها می‌توان به روش تخریب و کنترل میکروارگانیسم‌ها در محیط‌های مختلف پرداخت و سطوح را از عفونتهای مختلف محافظت نمود. انواع مختلف این محلول‌ها، با ترکیبات و خواص متفاوت، می‌توانند در شرایط مختلف مورد استفاده قرار گیرند. با اطلاعات به دست آمده از این نوشته، امیدواریم که هر فرد بتواند ضدعفونی کردن محیط‌های اطراف خود را با دانش کاملتری انجام دهد و سلامت خود و دیگران را حفظ نماید. همچنین، در هر استفاده از این محلول‌ها، رعایت دستورالعمل‌ها و ایمنی‌های لازم را فراموش ننماییدتا از صدمه دیدن بهداشت شما پیشگیری شود.
آخرین دیدگاه‌ها